سید مهدی بیابانکی - استادیار گروه معارف قرآن و اهل بیت علیهم السلام دانشگاه اصفهان

یکی از مفاهیم کلیدی قرآن، مفهوم کبر و استکبار است. کبر آن است که فرد خود را برتر از دیگری ببیند و استکبار عبارت است از ظهور عینی و خارجی این حالت قلبی. قرآن کریم از یک مثلث سه وجهی در خصوص استکبار سخن می گوید و آن را در سه چهره یعنی فرعون، قارون و هامان به ما می نمایاند. البته مطرح کردن این سه نفر به عنوان سمبل استکبار و آنچه در قرآن در خصوص ترسیم چهره آنها آمده است، نه به عنوان یک فرد بلکه به عنوان یک جریان مستمر در تاریخ مطرح است. جریان فرعونی، نماد قدرت های استکباری و جریان قارونی نماد ثروت اندوزی و استکبار اقتصادی است. اما آنچه نسبت به آن کمتر توجه شده، ضلع سوم این جریان است که در هامان تبلور یافته است. هدف ما در این مقاله تحلیل و بررسی ضلع سوم این جریان است. به نظر می رسد، نقش هامان در جریان استکباری عصر حضرت موسی (ع)، مربوط به عرصه علم و فناوری می شود. یعنی همانطور که فرعون سمبل یک قدرت استکباری است، و قارون سمبل جریان اقتصادی و ثروت اندوزی در یک جریان استکباری است، هامان نیز سمبل جریانی است که از آن می توان به استکبار در عرصه علم و فناوری یاد کرد. از نگاه قرآن، این جریان استکباری نه تنها نقش کمتری از آن دو جریان ندارد، بلکه در کنار آن دو مثلث سه وجهی استکبار را تکمیل می نماید. تحلیل نگاه قرآن در این خصوص، هدفی است که این مقاله دنبال می کند.

کبر، استکبار، فرعون، قارون، هامان، علم و فناوری