نفیسه فقیهی - استادیار دانشکده اهل بیت، دانشگاه اصفهان
شیما شیبانی - دانشجوی کارشناسی ارشد تفسیر اثری، دانشگاه اصفهان

قرآن کریم منبع اصلی آموزه های اسلامی و به عنوان منبع مشترک، مورد توجه همه مذاهب اسلامی است و با روایات معصومان؛ به عنوان مفسران و تبیین گران کلام الهی؛ می توان به فهم روشنی از مبانی فکری و اعتقادی، اصول اخلاقی و قواعد رفتاری دست یافت. از جمله محورهای مورد تاکید قرآن کریم، معرفی گروه ها و جریان هایی است که به مقابله با طریق هدایت الهی پرداخته و مسیر تعالی انسان به سمت حیات طیبه را سد می نمایند. هدف این نوشتار؛ تبیین رابطه معاد باوری و استکبار است و می کوشد تا از طریق آیات اعتقادی قرآن در حوزه معاد، استکبار ستیزی کلام وحیانی را تبیین نماید. روش پژوهش تحلیل معنایی است و با استفاده از معناشناسی توصیفی ، ریشه ها و آثار استکبار را در سطح اعتقادی و ارتباط آن به معاد باوری بررسی می کند، تا فلسفه باهم آیی این واژگان در قرآن کریم بهتر مشخص گردد.لازم به ذکر است که با توجه به گستره حوزه های معنایی در مطالعات معناشناسی و محدودیت های موجود در نگارش این جستار، صرفا به حوزه های معنایی هم نشینی توجه شده و سایر حوزه ها همچون جانشینی ، تضاد ، تباین و ... به پژوهش های بعدی موکول شده است. ایمان به معاد تاثیر بسیار عمیق و گسترده ای در اعمال انسانها دارد. اصولا اعمال انسان بازتاب اعتقادات اوست، یا به تعبیر دیگر رفتار هر کسی با جهان بینی او ارتباط مستقیم و تنگاتنگ دارد. سخن دیگر، اینکه استکبار و خودبرتربینی انسان همان شبهه او در قیامت و معاد است؛ زیرا لازم نیست که اثبات کند که قیامتی نیست، بلکه شک و شبهه در چنین اصلی کفایت می کند که طغیان کند و خودش را آزاد و رها از هر قید و بند و مسئولیتی بداند، اما اگر انسان شبهه را کنار بگذارد و به ایمان واقعی برسد و آنچه را به جزم در اندیشه و عقل نظر یافته در قلب پیوند و گره بزند، دیگر خود را مسئول اعمال و کردارش دانسته و حاضرنیست که هر کاری را انجام دهد مگر آنکه تضمینی داشته باشد که به ضرر و زیانش نخواهد بود و می تواند از پاسخگویی بر آید. این هراس انسان نسبت به قیامت و پاسخ گویی انسان، او را مسئولیت پذیر می کند و انسان هر کاری می کند احساس می کند که باید پاسخگوی اعمال و کردارش باشد.در حقیقت این که انسان بداند در برابر عمل و کردارش مسئولیت دارد و روزی باید پاسخگو باشد موجب احساس مسئولیت او می شود و رفتارش را از فجور به سمت تقوا سوق می دهد.

استکبار، معادباوری، کفر، حیات طیبه