سمیه حمیدی - استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه بیرجند
اکرم ناصری - دکترای تاریخ ایران، مدرس دانشگاه بیرجند
بیگم ناصری - کارشناسی ارشد علوم سیاسی دانشگاه بیرجند

از نمودهای ورود اندیشه تجدد در ایران عصر قاجار، افتتاح مدارس به شیوه نوین بود. تاسیس این مدارس نمود شکل گیری فرهنگ علمی مدرن و عرفی بود که در سال های بعد به صورت فرهنگ دانشگاهی بروز یافت. اولین تلاش ها برای افتتاح این گونه مدارس توسط امیرکبیر با تاسیس مدرسه دارالفنون صورت گرفت. تلاش بعدی توسط میرزا حسن رشدیه انجام شد. پیش از گشایش این مدارس، آموزش در کشور سنتی و مکتبخانه ای بود. و همزمان با آن در مدارس علمیه نیز به فراگیری علوم دینی پرداخته میشد. جنوب خراسان نیز از این انقلاب عظیم بینصیب نماند، به طوری که اولین مدرسه جدید در این شهر به نام شوکتیه در ذی الحجه 1326ه.ق بوسیله شوکت الملک اول در بیرجند و سپس در دیگر نواحی قاینات تاسیس شد. این بنا ابتدا به صورت حسینیه و بعد به مدرسه تغییر کاربری داد. این مدرسه سهم قابل توجهی در غنای علمی و فرهنگی بیرجند، خراسان بزرگ و دیگر مناطق کشور داشته و برخی دانش آموختگان آن در سطح ملی و بین المللی درخشیده و خدمات شایانی را به جامعه علمی تقدیم کرده اند. در واقع این مدارس به جوانان فرصت میداد تا در راه اصلاحات قدم بردارند، به طوری که میتوان گفت نشر افکار آزادی خواهانه و مبارزه با خرافات در عصر ناصری از برکت تربیت یافتگان همین مدارس نوین بوده است. مقاله حاضر در صدد است با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی نقش مدرسه شوکتیه در گسترش فرهنگ دانشگاهی شهر بیرجند بپردازد.

قاجاریه، دارالفنون، شوکتیه، شوکت الملک، بیرجند، دانشگاه.