محسن فرزین - استادیار دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه یاسوج
سعیده منبری - دانشجوی دکتری مدیریت و کنترل بیابان دانشگاه یزد

یکی از مهمترین دلایل کاهش کیفیت آب رودخانه ها، به عنوان مهمترین منبع تامین کننده آب شرب و کشاورزی، وجود گنبدهای نمکی منفرد، مجزا و گاهی پیوسته در طول مسیر رودخانه های ایران می باشد. گنبد نمکی (Saltdom) یا دیاپیر(Diapir) یک گنبد یا چین تاقدیسی است که متشکل از مواد پلاستیک نمک میباشد، نمک با سوراخ کردن و شکستن سنگ های اطراف، راه خود را از بین آنها به بیرون باز می کند. پراکندگی دیاپیرها در ایران یکنواخت نیست و در نواحیمختلفی از ایران یافت می شوند که می توان آنها را به چهار گروه جنوب-جنوب غرب، شمال کرمان، شمال یزد-اردکان وشمال دشت کویر در جلوی رشته کوه البرز تقسیم نمود. دیاپیرها منابع نقطه ای آلودگی آب محسوب شده که در بسیاریاز موارد به عنوان عامل اصلی آلوده کننده به شمار می روند. بسیاری از گنبدهای نمکی هر چند که از وسعت زیادیبرخوردار نمی باشند و طول کمی از رودخانه از حاشیه آن می گذرد، با این وجود تنها عامل شوری آب رودخانه می باشدکه با توجه به شرایط هیدرولوژیک و هیدروژئولوژیکی میزان تاثیر آن متفاوت خواهد بود. در واقع گنبدهای نمکی، بستهبه شرایط آب و هوایی سالانه میتواند تخریب بسیار شدیدی در منطقه ایجاد کند. بنابراین، حوضه هایی که دارای گنبدنمکی می باشند اعمال مدیریت خاصی را طلب می کند. برنامه ریزی برای مدیریت دیاپیرها باید دربردارنده خصوصیاتجزئی ساختار و چینه شناسی درونی و بیرونی آن، مدلسازی زمینی، مکانیک سنگ و خاک و فرایندهای هیدرولوژیکباشد. به منظور جلوگیری از تخریب هرچه بیشتر آب و خاک حوضه های دارای گنبد نمکی نقطه ای و کنترل پدیدهدیاپیریسم، راهکارهایی شامل انسداد چشمه های آب شور، انحراف آب چشمه های شور، پوشش بستر آبراهه، تغییر مسیررودخانه، انتقال آب رودخانه و جلوگیری از آبیاری اراضی کشاورزی در مواقع کم آبی پیشنهاد می شود.

گنبد نمکی، شوری، مدیریت منابع آب و خاک