مهدی بهدانی - بخش تحقیقات گیاهپزشکی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان جنوبی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بیرجند
هادی زراعتگر - بخش تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان جنوبی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بیرجند
هادی محمودی - بخش تحقیقات گیاهپزشکی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان جنوبی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بیرجند

عناب یکی از محصولات استراتژیک استان خراسان جنوبی است که علاوه بر استفاده های متعدد دارویی از آن به عنوان خشکبار و مخلوط با آجیل استفاده می شود. این گیاه ارزنده، بسیار کم توقع و با مقاومت بالا در برابر تنش های محیطی است. هزینه داشت و برداشت آن ناچیز است و جایگاه ویژه ای در اقتصاد خانواده های روستایی دارد بنابراین هر گونه عامل خسارت زا روی این درخت می تواند اقتصاد و معیشت کشاورزان این منطقه راتحت تاثیر قرار دهد. نماتد مولد گره ریشه (Meloidogyne spp) اولین بار توسط برکلی در سال 1855 در دنیا گزارش شد و در ایران اولین بار شریف آن را از روی ریشه گوجه فرنگی در باغ کشاورزی قصر شیرین جداسازی و گزارش کرد بیش از 93 میزبان در ایران و حدود 770 گونه میزبان در دنیا برای این جنس گزارش شده است . لانگ و همکاران ( 2014 ) برای اولین بار بیماری ریشه گرهی عناب را در دنیا گزارش کردند و گونه عامل بیماری را Meloidogyne enterolobii ذکر نمودند. این تنها گزارش رسمی از بروز این بیماری در دنیا است. در ایران تا کنون گزارشی در این خصوص به چاپ نرسیده است. در بهار و تابستان 1396 طی بازدید از باغات عناب روستای سیوجان از توابع شهرستان خوسف درختان ضعیفی با برگ های زرد رنگ مشاهده شد که نسبت به گیاهان سالم شاخه کمتری داشتند در نمونه برداری های انجام گرفته و بررسی خاک و ریشه علایم بیماری ریشه گرهی مشاهده شد. در آزمایشگاه لاروسن 2 و جنس ماده نماتد استخراج گردید. همچنین از گال های روی ریشه آلوده نماتدهای ماده به لام میکروسکپی حاوی لاکتوفنل منتقل برش های از بخش انتهایی بدن نماتد ماده ( prenial pattern ) تهیه شد. عامل بیماری جنس Meloidogyne sp تعیین گردید. بررسی های تکمیلی برای تعیین گونه ادامه دارد. این اولین گزارش رسمی از وقوع بیماری ریشه گرهی روی درخت عنابدر خراسان جنوبی و ایران می باشد. کاهش جمعیت نماتد در زیر سطح زیان اقتصادی از طریق استراتژی های متعدد برای تولید پایدار محصولات کشاورزی، از اهداف مهم مدیریت نماتدهای انگل گیاهی به شمار می رود. برای رسیدن به این هدف از روش های مختلفی نظیر روش های زراعی، شیمیایی، بیولوژیکی و آفتاب دهی خاک استفاده می شود برای حصول بهترین نتیجه بایستی از چند روش سازگار در قالب مدیریت تلفیقی استفادهنمود. در این روش برای کنترل نماتد، از دو یا چند روش به طور توام استفاده شده وتاکید بر این است که با به کار گیری تمام روش های سازگار با یکدیگر بتوان جمعیت آفت را در یک برنامه واحد، کنترل و از زیان اقتصادی آن جلوگیری نمود . مطالعات تکمیلی در جهت شناسایی گونه با روش های مورفولوژیکی و مولکولی ادام ه دارد.همچنین می توان ارزیابی مقاومت ارقام مختلف عناب نسبت به نماتد ریشه گرهی و سایر روش های موثر درمدیریت این بیماری را در دستور کار قرار داد.

خراسان جنوبی، ریشه گرهی، عناب، نماتد