ابوذر خسروی - استادیارتاریخ دانشگاه سلمان فارسی کازرون، کازرون، ایران
فاطمه دهقانی دشت آبی - دانش آموخته مهندسی شهرسازی دانشگاه سلمان فارسی کازرون

معماری و شهرسازی دوران سلجوقی که از ترکیب فرهنگ بومی ایرانی با مضامین اسلامی، دوران زرین خود را طی کرد، توانست دامنه گسترده ای از معماری و شهرسازی سرزمین های اسلامی را سرچشمه خود قرار دهد. با پذیرش آیین تسنن به دست حاکمان غیر ایرانی سلجوقی، برای بیان وفاداری به دین، ساخت مسجد واضح ترین نشانه وفاداری به خلیفه بغداد به حساب می آید. در این زمان شهرهای اصفهان، نیشابور، ری و مرو، مرکز گردهمایی صاحبان هنر معماری و شهرسازی بوده اند. مقاله حاضر، با استفاده از روش توصیفی _تحلیلی، در پی ارائه تحلیلی از معماری و شهرسازی ایران در قرون پنجم و ششم هجری، بر پایه متون و اسناد اصیل و پژوهش های انجام شده در این زمینه می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که بسیاری از شیوه های معماری دوره های قبل در این دوره مورد توجه واقع و با برطرف شدن عیوب و نواقص همچون شیوه ای کاربردی در اقصی نقاط جهان اسلام گسترش یافت. با رویکرد نظام دیوانی و به سبب گستره وسیع قلمرو، پادشاهان دودمان سلجوقی توانستند برای نخستین بار در جهان اسلام، نظام نوینی در ساخت و ساز مدارس علمی برپاکنند؛ همچنین به دلیل اعتماد پادشاهان سلجوقی به وزرای دانشمند خود از جمله خواجه نظام الملک، جایگاه منحصر به فردی برای معماری در جهان اسلام پدید آوردند که بسیاری از سازه های باقی مانده از آن دوره شاهد این ادعا است.

معماری، شهرسازی، مسجد، مدارس، سلجوقیان، ایران