سیدحسین سراج زده - دانشیار جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی و رئیس انجمن جامعه شناسی ایران

در این گفتار نقش علوم اجتماعی و دانشمندان اجتماعی در فراهم آوردن جنبه های دانشی و ارزشی مقوم صلح و بازدارنده جنگ و خشونت، به صورت تحلیلی مورد بحث قرار می گیرد. خشونت پرهیزی و زندگی مسالمت آمیز و همراه با صلح و آرامش همواره یکی از آرمان های ارزشمند بشری بوده است. در طول تاریخ و در پهنه گیتی، اندیشمندان حوزه های مختلف معرفت بشری و کنشگران و فعالان سیاسی و اجتماعی نیک اندیش، برای تحقق جهانی با خشونت کمتر و آرامش بیشتر، کوشش های نظری و عملی فراوانی کرده اند. بسیاری از این کوشندگان از متفکران و دانشمندان علوم انسانی و اجتماعی بوده اند. اهل علوم اجتماعی از دو جنبه به موضوع صلح و مسالمت یا جنگ و خشونت پرداخته اند و به پیشبرد و تقویت صلح و مسالمت و مهار جنگ و خشونت کمک کرده اند: جنبه شناختی یا دانشی و جنبه ارزشی یا هنجاری. از جنبه شناختی، مطالعات اجتماعی صلح و جنگ، توافق و ستیز، و همبستگی و گسستگی، شواهد تجربی و تبیین های نظری ارزشمندی درباره علتها، شرایط و زمینههای بروز این رویدادها و پدیده ها فراهم آورده اند و با افزودن بر دانش و آگاهی ما در این خصوص، بر توانمندی های جامعه بشری برای تحقق صلح و مسالمت افزوده اند. به علاوه، مبناهای معرفت شناختی غالبا پذیرفته شده علوم اجتماعی، مثل موجب (Rationalism) و خردگرایی (Perspectivism) منظرگرایی یا پرسپکتیویسم پرهیز از جزمگرایی فکری و کنشگری های هیجانی و عاطفی، و در نتیجه، اشاعه نوعی تکثرگرایی و کنشگری محتاطانه و حسابگرایانه می شوند، که همه اینها بازدارنده جنگ و خشونت است. از دیگر سو، تعهد عالمان اجتماعی به استفاده از دانش اجتماعی برای بهبود زندگی مردم، باعث شده که اغلب آنان به ارزش هایی چون حقوق بشر، آزادی، عدالت و برابری، صلح و دوستی، و ... وفادار باشند. دلبستگی به این ارزش ها موجب شده تا عالمان اجتماعی، با کنشگری های مصلحانه در نظام مدیریتی و حوزه سیاست گزاری (جامعه شناسی سیاستی) و در حوزه عمومی و جامعه مدنی (جامعه شناسی مردم مدار)، این ارزشها را اشاعه دهند؛ و به استقرار جهانی آزادتر و عادلانه تر، در نتیجه صلح آمیزتر کمک کنند. این مدعاها درباره نقش علوم اجتماعی در ایجاد جهانی صلح آمیزتر، به تفصیل مورد بحث قرار می گیرند.

صلح، جنگ، دانش، ارزش، معرفت شناسی، منظرگرایی، عملگرایی، حقوق بشر.