حسن اکبری بیرق - دانشیار دانشگاه سمنان

یکی از نتایج مهمی که تلافی تمدن های یونانی و مصری در اسکندریه به بار آورد، ایجاد مکتب خاصی بود که به نام هرمس شهرت یافت و اثر عمیقی از خود در علوم و فلسفه و ادیان ملل غرب آسیا و حوالی دریای مدیترانه به جای گذاشت. در قرون وسطی نام هرمس نزد مسیحیان، مسلمانان و همچنین یهودیان به عنوان بانی و موسس حکمت و علم تلقی می شد و کتب و رسائل متعددی که به وی نسبت داده شده بود مورد مطالعه غالب طالبان معرفت قرار میگرفت؛ تا حدی که تقریبا در هر رشته از علوم، اثری از تعلیمات خاص مکتب هرمسی دیده میشد. در این دوره دانشمندان مشهوری در جهان اسلام، مانند جابربنحیان، اخوانالصفا، مجریطی، ابن سینا و سهروردی از تعالیم مکتب هرمس پیروی میکردند. اینک از پس اعصار و قرون، افکار هرمسی چنان با اندیشه های اسلامی آمیخته شده است که بازشناسی عناصر آن در مطاوی کلام سخنوران ایرانی به غایت دشوار به نظر میرسد. این مقاله در پی آن است که ضمن ارایه گزارشی تاریخی از ریشه این مکتب، مجاری نفوذ آن اندیشه ها را در ذهن و زبان برخی سخنوران متصوف ایرانی، در عصر کلاسیک اسلامی بازشناسد. مهمترین بخش این مکتب که تاثیر نامحسوسی در عرفان و تصوف اسلامی و بلکه هر سه دین سامی گذاشته است، الهیات آن است که تصویر خاصی از خدا به دست میدهد که به باور بسیار صاحب نظران و متالهان، شرک آلود است. ایده تفکیک خداوند متعال و خدای صانع از آن جمله است که در این مقاله به تفصیل واکاوی شده است.

هرمس، الهیات هرمسی، فلسفه و عقلانیت ایرانی، تمدن های ایران، یونان و مصر باستان، تصوف ایرانی