به نام آن که خود عاشق ترین است جلوه های حماسی در شعر عرفانی عصر تیموری

در کنار انواع سه گانه ای که برای حماسه برشمرده اند: حماسه اسطوره ای و ملی، حماسه تاریخی و حماسه دینی می توان نوع چهارمی نیز برای آن در نظر گرفت و آن حماسه عرفانی است. این نوع از حماسه را باید در سروده های صوفیانه و عارفانه فارسی که پس از قرن پنجم هجری سروده شده است، سراغ گرفت. سخن از مطلب و مقوله ای با عنوان حماسه عرفانی در شعر فارسی با محتوای عرفانی عصر تیموری است. حماسه ای که از نظر موضوع و محتوا، صبغه و سیرت عرفانی به خود گرفته یا عرفانی که از لحاظ وزنی، زبانی، بیانی و تعابیر و تصاویر شعری، ساخت و صورت حماسی به خود پذیرفته است. در این جستار، حماسه عرفانی موردبررسی قرار می گیرد. حماسه که بیشتر متوجه جهان بیرون است و عرفانی که غالبا گرایش به جهان درون دارد، اما اکنون ما در این پژوهش، حماسه عرفانی را جهان درون در درون می نامیم. در واقع با لحن، طنین و ضرب آهنگ های حماسی، مضامین و تعالیم عرفانی را بیان میکند. در این پژوهش، حماسه عرفانی در شعر عرفانی عصر تیموری از سه منظر مورد بررسی قرار خواهیم داد: 1 . جلوه های حماسی که در وزن حماسی: فعولن فعولن فعولن فعولن (فعل) سروده شده است و جنبه تعلیمی و عرفانی دارند. 2 . جلوه هایی که در وزن حماسی نیستند ولی پایان مصراع های شعر، کوبشی هستند. منظور از کوبشی این است که شاعر برخلاف اوج و شور شعر عرفانی که هجاهای پایانی اوج می گیرد و حالت سماع دارند، هجاهای پایانی را میکوبد و بیشتر قصد تعلیم سلوک عرفانی را دارند. 3 . علاوه بر وزن و کوبشی بودن هجاهای پایانی از تعابیر و واژگان خاص ادبیات غنایی در وزن حماسی استفاده شده است. که آیا این سه جلوه و رویکرد بر تاثیر و قاعده افزایی سخن، تاثیر دارند شیوه ما در این پژوهش، تحلیلی توصیفی با رویکرد بینامتنی با تکیه بر بینامتنی ژرار ژنت در تحلیل هاست. و در بررسی زبانی و هنجارشکنی زبانی و صور خیال از نظریه لیچ بهره برده ایم.

Keywords:

حماسی عرفانی , غزل , وزن , انوار , نعمت اله ولی , مغربی