سارا حاجی نژاد - مدرس مدعو دانشگاه پیام نور، دانشکده ی هنر و معماری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران دانش آموخته ی کارشناسی ارشد پژوهش هنر از دانشگاه هنر و معماری تهران مرکز

درخشان ترین نمونه ی سبک اصیل و متکامل دوره ی صفوی که از هم آمیزی سنت های مکاتب هرات و تبریز به وجود آمد را می توان در نسخه ی شاهنامه ی شاه تهماسبی مشاهده کرد. شاهنامه ی شاه تهماسب باشکوه ترین نسخه ی مکتب تبریز صفوی به احتمال پس از فوت شاه اسماعیل در زمان حیات شاه تهماسب و تحت فرمان او تکمیل شده است. شوربختانه اگرچه کاتب این نسخه مشخص نیست؛ اما، ولش آثار نه نگارگر مانند سلطان محمد، میرمصور، آقامیرک، دوست محمد، میرزاعلی، مظفرعلی، شیخ محمد، میرسیدعلی، عبدالصمد و نقاش د را در این نسخه شناسایی کرده است. در این مقاله تلاش بر این است که نگاره های شاهنامه ی شاه تهماسبی که مهمترین پروژه ی مکتب تبریز صفوی و تاریخ نگرگری ایران است با توجه به بستر اجتماعی، تاریخی و هنری مکتب نگارگری تبریز صفوی و ویژگی های هنرمندان مشارکت کننده بررسی و تحلیل شود و به سوالات پژوهش پاسخ داده می شود. هنرمندان چه سبکی را به هنگام آفرینش نگاره های شاهنامه ی شاه تهماسبی به کار گرفته اند آیا در نگاره های نسخه ی شاهنامه ی شاه تهماسبی شواهدی بیش از نگارگری صرف و روایتگری محض دیده می شود به طور کلی نگاره های این کتاب چه ویژگی هایی دارند که عنوان مهمترین کتاب نگارگری ایران بدان نسبت داده شده است در بسیاری از نگاره های این نسخه نبوغ و خلاقیت هنرمند به صورت آشکاری چشم نوازی می کند. در کل، جایگاه رفیع نسخه ی شاهنامه ی شاه تهماسبی در تاریخ نگارگری ایران بدان سبب است که نشان دهنده ی تمامی جزئیات سبک های مختلف نگارگری ایران در مراحل گوناگون تعالی آن است. در نگاره های این نسخه ملاحتی خارق العاده دیده می شود و از نظر انسجام ترکیب بندی ها، گستردگی طیف های رنگی، بزرگی قطع، مقیاس طراحی ها و طلا اندازی نمونه ی والای تمام دوران به شمار می رود.

شاهنامه ی شاه تهماسب، شاهنامه ی هوتون، سلطان محمد، مکتب تبریز دوم، مکتب تبریز صفوی