خدیجه صفری کندسری - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

در عصر حاضر مثنوی مولانا با ترجمه های انجام شده، یکی از شاخص ترین متن های زبان وادبیات فارسی است که بیشترین نظریه های ادبی جدید را در خود پذیرا می باشد. یکی از این نظریه ها، موضوع بینامتنیت است. این اثر گرانسنگ فارسی همچنان که با آثاری چون کلیله و دمنه، اسرارنامه، منطق الطیر، معارف، مقالات شمس و...ارتباط و پیوستگی متنی دارد، با دیگر آثار مولانا از جمله فیه مافیه و غزلیات شمس نیز دارای پیوند های بینامتنی می باشد. مولوی با توجه به انس عمیقش با قرآن و نیز به سبب سابقه اشتغال خانوادگی اش به حرفه وعظ در آثار خود از قرآن کریم و قصه های مربوط به پیامبران بسیار بهره برده است لذا مقاله حاضر به بررسی مناسبات بینامتنی شخصیت های قرآنی مشترک دیوان شمس و مثنوی از منظر بیش متنیت ژنت می پردازد و منظور از این رابطه بیش متنی، هرگونه ارتباطی است که متن ب (بیش متن/مثنوی) را به متن الف)پیش متن/غزلیات شمس(متصل می کند. در این مقاله شخصیت های قرآنی به ویژه، قصه آدم علیه السلام در این دو اثر از منظر بینامتنیت با روش تحلیلی- توصیفی مورد بررسی قرار می گیرد تا با نشان دادن شباهت ها و تفاوت های بینامتنی ، به خوانش های نو و متفاوت مولوی از آن قصه دست یابیم و از این رهگذر به تبیین تدبر عمیق مولوی در قرآن و سازوکار ذهن و زبان خلاق او در بیان مفاهیم پویای عرفانی توجه نماییم.

بینامتنیت، بیش متنیت، قرآن، آدم، مولوی، ژنت