رحمت عباس نژادسرستی - دانشیار گروه باستانشناسی دانشگاه مازندران،
نرجس حیدری - استادیار گروه باستانشناسی موسسه آموزش عالی غیردولتی نیما محمودآباد،

عوامل طبیعی مانند ناهمواری ها، ارتفاع، شیب، آب و هوا، پوشش های گیاهی و جانوری، منابع آب و خاک همواره در تراکم جمعیت و اندازه و عملکرد استقرارهای باستانی موثر بودهاند. مطالعه آنها در چارچوب روش تحلیل الگوی استقرار بستری برای تحلیل ارتباط محوطه های باستانی با یکدیگر و با زیست بوم فراهم نموده است.هدف اصلی این مقاله، بیان مبانی نظری باستان شناسی الگوی استقرار و معرفی مولفه های مهم آن نظیر سازه های منفرد، استقرار، منطقه، ابزار و روش کار، مشکلات موجود و ارایه ی پیشنهادی برای بهره گیری از این رویکرد در باستان شناسی ایران است. شناخت پلان و عملکرد سازه های منفرد و استقرار در مقیاس اجتماعی منجر به درک درستی از اندازه و ساختار خانواده و جامعه، مشاغل تخصصی و سازمانهای اقتصادی و اجتماعی جوامع گذشته میگردد.باستان شناسان، با انجام بررسی های کلی به معرفی محلهای باستانی و تعیین موقعیت آنها روی نقشه های جغرافیایی، توصیف و طبقه بندی مواد فرهنگی، و ارایه پیشنهادی برای گاه نگاری منطقه ای مبادرت می ورزند. برخی عوامل بازدارنده از قبیل عملیات عمرانی، فعالیتهای مخرب انسانی، حوادث طبیعی و رسوب گذاریها، مانع از استخراج تصویر درستی از چگونگی پراکندگی محوطه های باستانی میگردند. از عکسهای هوایی و ماهواره ای، روش آرکئوژئوفیزیک، نظام اطلاعات جغرافیایی، شبیه سازی کامپیوتری و آزمونهای آماری از قبیل منحنی لورنز، شاخص توزیع نقطه ای و شاخص نزدیکترین همسایه برای جبران بخشی از این نقیصه استفاده میشود. استفاده درست از رویکرد تحلیل الگوی استقرار در پژوهشهای باستان شناسی ایران میتواند نکات زیادی را در باره چگونگی تعامل باستانیان با یکدیگر و محیط زیست شان آشکار نماید.

باستان شناسی استقرار، مولفه های الگوی استقرار، زمین سیما، زیست محیط، عوامل طبیعی.