علیرضا انیسی - دانشیار و رئیس پژوهشکده بناها و بافت های تاریخی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری
محمدرضا وکیلی - کارشناس ارشد ژئوتکنیک، عضو پیوسته کمیته تخصصی بناها و محیط های تاریخی انجمن ژئوتکنیک

گنبد جبلیه نماد پایداری سنت معماری ایرانی در لرزه خیزترین ناحیه از فلات مرکزی ایران است. بنایی منسوب به دوره آل بویه (قرن 5 ق/11 م ) که پس از گذشت قرن ها از زمان ساخت و تحمل زلزله های بزرگ و متعدد، همچنان پایداری خود را حفظ نموده است. در این مقاله پس از بررسی تاریخچه ، معماری و دوره های به نقش مشخصات معماری و تناسبات ابعادی بنا در پایداری لرزه ای پرداخته خواهد شد. بنای گنبد جبلیه پس از تکمیل دوره مرمت خود هیچگونه آسیبی در زمان وقوع زلزله های بزرگی چون زلزله سیرچ و گلبافت با بزرگای 7/1 و 6/7 ریشتر ، ندیده است. به منظور شناخت بهتر بنا، مطالعات میدانی (پی جویی) برای مشخص کردن نوع و ابعاد پی به همراه نمونه برداری از خاک زیر پی بنا صورت پذیرفت. در ادامه پس از معرفی گسل های اصلی و زلزله های تاریخی منطقه، جانمایی گنبد جبلیه به لحاظ مشخصات ژئوتکنیکی و لرزه زمین ساخت مورد بررسی قرار گرفت. حداکثر اندازه و شتاب زمین لرزه ای که هر یک از گسل های منطقه براساس روابط تئوری موجود می تواند ایجاد کند، بصورت جدول ارائه گردیده است. جمع آوری اطلاعات مربوط به گمانه های اکتشافی تا اعماق بیش از 200 متری از منطقه جهت شناخت بهتر خاک بستر ساختگاه بنا به همراه نقشه های پهنه بندی مربوط به مطالعات زمین ساختی انجام پذیرفت. مطالعات نشان داد که جانمایی بنا در کم مخاطره ترین بخش از منطقه کرمان به لحاظ زون تشدید زلزله بوده است. در انتها نیز با جمع آوری نتایج مربوط به حفاری ها ژئوتکنیکی تا عمق 26 متری در نزدیکی بنا ، دانه بندی ، مشخصات رفتاری و لایه بندی خاک در محدوده بنا مشخص گردید. در ادامه با اعمال زلزله سیرچ (بزرگترین زلزله تاریخی منطقه ) به یک مدل عددی محیط پیوسته از بنای گنبد جبلیه در نرم افزار اجزای محدود ABAQUS تاب آوری بنا در برابر زلزله با در نظر گرفتن اثرات اندرکنشی خاک ساختگاه ارزیابی گردید. تحلیل ها نیز نشانگر عملکرد مناسب گنبد جبلیه در برابر زلزله می باشد.

گنبد جبلیه، کرمان، پایداری لرزه ای، لرزه زمین ساخت، مطالعات ژئوتکنیکی