ارزیابی آسیب پذیری محیط زیستی و اجتماعی سیستم های رودخانه ای RBV در حوضه رودخانه جراحی

بروز تغییرات اقلیمی و تاثیر آن بر جریان آب سطحی و منابع آب زیرزمینی به همراه مدیریت نامناسب منابع آبی، موجب شده که آسیب پذیری جوامع از این تغییرات افزایش یابد و بدون شک، تشدید بحرانهای آبی ( نظیر افزایش جمعیت، برداشت بیرویه آب، کم آبی، خشکسالی، تغییر اقلیم و غیره) نیز موجب افزایش هر چه بیشتر آسیب پذیری خواهد گردید. حوضه های رودخانه ای را میتوان به عنوان واحد مکانی که در خود تمام مولفه های هیدرولوژیکی، فیزیکی - بیولوژیکی، اجتماعی- اقتصادی و حتی سیاستی را به صورت یکجا دارد محسوب نمود. در این تحقیق از رویکرد VARIS و روش RBV جهت ارزیابی آسیب پذیری محیط زیستی و اجتماعی سیستم رودخانه جراحی استفاده شد. این روش در مجموع از شش شاخص اصلی (حکمرانی، اجتماعی، اقتصادی، محیط زیستی، مخاطرات طبیعی و تنش آبی ) و29 زیر شاخص تشکیل شده است. در این روش ارزیابی داده ها به صورت کمی صورت می گیرد. سطوح پایداری در سه سطح (پایین، متوسط و بالا) با دامنه امتیاز صفرتا یک بدست می آید و روش تلفیق داده ها به صورت جمع جبری (رستری) در محیط Arc GIS انجام شده است. در این روش آسیب پذیری از دو جنبه اکوسیستم و انسانی مورد بررسی قرار میگیرد. حوضه رودخانه جراحی با مساحت تقریبا24 0 هزار کیلومتر مربع در جنوب غرب ایران قرار دارد که دارای 2977 آبادی و 11شهر با جمعیت تقریبا869640 0 نفر است. در این تحقیق میزان آسیب پذیری حوضه رودخانه جراحی در هر یک از شاخصهای حکمرانی، اجتماعی، اقتصادی، محیطزیستی، مخاطرات طبیعی وتنش آبی به ترتیب 0/53، 0/056، 0/41، 0/43، 0/84 و0/44 به دست آمد. نتایج حاصل نشان میدهد که حوضه رودخانه جراحی از نظر مخاطرات طبیعی به شدت تحت خطر است و بخصوص خطر سیل اکثر نقاط حوضه را تهدید میکند، همچنین این حوضه در معرض تنش آبی بالایی قرار دارد. بیشترین تنش آبی مربوط به شهرستان شادگان در پایین دست حوضه با وضعیت تنش آبی 0/76 درصد است. با توجه به نتایج بدست آمده توجه جدی و عملیاتی بر آسیب پذیری شاخصهای تنش آبی، محیط زیستی ومخاطرات طبیعی در حوضه رودخانه جراحی الزامی است در این راستا شناخت تفضیلی عوامل پیشران و سببی از اهمیت خاصی برخوردار است. از طریق اعمال سیاستها، راهبردها و برنامه های مناسب در راستای نیل به اهداف توسعه پایدار، آسیب پذیری اکوسیستمی و انسانی در حوضه رودخانه جراحی می تواند تقلیل یابد.

Keywords:

آسیب پذیری , حوضه رودخانه ای , اجتماعی- اقتصادی , محیط زیستی , تنش آبی , رودخانه جراحی.