مژده ملی - کارشناسی ارشد هنر اسلامی دانشگاه هنر اصفهان

دوره ساسانیان هنر فلزکاری دارای ارج و مرتبه والایی در دربار بوده و همواره مورد توجه سلاطین و اشراف زادگان بود. در این دوره هنر فلزکاری به اوج شکوفایی خود رسیده و حتی در مدت زمانی کوتاه از مرزهای امپراتوری ساسانیانفراتر رفته و در مقام هدیه بهعنوان نشان قدرت و مشروعیت سلاطین ساسانی به دربار سایر ملل راه یافت. در دوره هایی که خزانه سلاطین پر بود آثار فلزی از فلزات گرانبها همچون طلا و نقره تهیه میشد و در زمان تنگدستی و رکود خزانه آثار هنری با آهن و فولاد ساختهشده و از روکش و نقوش طلایی و نقره استفاده شده است. هنرمندان برای تزیین سطوح خارجی و بعضا داخلی این آثار گرانبها عموما از نقوش گیاهی و خصوصا پیکره جانوران استفاده میکردند. دلبستگی هنرمندان این دوره به نمایش پیکره جانوران از درندگان، چهارپایان، پرندگان و حتی جانوران پنداری و ترکیبی همچون اژدها، سیمرغ، دیو، پری و جز آنها، اغلب ریشه در اعتقادات اسطورهای دینی مردم این دوران داشته است. در این پژوهش، تلاش بر این است تا از طریق بررسی نقوش جانوری، گیاهی و هندسی، از لحاظ اسطورهای، آیینی، فرم و مبانی عناصر و نیروهای بصری، با نوع و جایگاه این آثار در هنر فلزکاری این دوره، خصوصا از لحاظ ارزش هنری شناسایی شود. روش انجام این پژوهش از نوع تحلیلی، توصیفی است و بر اساس ویژگیهای تعدادی از ظروف دوره ی ساسانی موجود در موزه ها مانند بشقاب، کاسه، جام، ابریق، ریتون و جواهرآلات انجام گرفته است. ابزار مورد استفاده در این پژوهش فیشهای تحقیقاتی، مشاهده آثار هنری، مطالعه ی کتابخانه ای، همچنین استفاده از سایتهای اینترنتی موزه های داخلی و خارجی محل نگهداری آثار فوقالذکر بوده است. نتایج کلی حاکی از آن است که نقوش در هنر فلزکاری ساسانی، تنها جنبه تزیینی ندارند بلکه نماینده معانی و مفاهیم آیینی و فرهنگی هستند که با اولویت قرار دادن پیام نمادین اصول و مبانی هنری تا حد زیادی در جهت افزودن زیبایی هنری، محتوا نیز مد نظر قرار میگیرند.

نماد، فلزکاری ساسانی، زیبایی شناسی، مبانی بصری، نقوش جانوری و گیاهی