مسعود وحدت طلب - استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.
فرهاد احمدنژاد - استادیار دانشکده معماری و شهرسازی ، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.

گنبدها و تناسبات آنها نقش مهمی در چشم نوازی معماری اسلامی بازی میکنند. هدف این مقاله رمزگشایی از دلایل جذابیت گنبدها و یافتن پاسخ به پرسشهایی از این دست است: تناسبات چه اهمیتی در معماری دارند و چه عواملی باعث تغییر تناسبات فرم بیرونی گنبدهای ایرانی میشوند چه نسبتی از اجزای تشکیل دهنده چفد گنبدها، با استقبال مواجه میشود مقاله ابتدا به مطالعه و طبقه بندی مفهوم تناسب، انواع گنبد و متغیرهای موثر در بازتولید شکل بیرونی گنبدها پرداخته و سپس به ارزیابی تجربه زیبایی شناسانه آزمودنیها با محرکهای بصری دست کاری شده در بخش شانه و آوگون گنبد، با روش تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر یک و چندعاملی، اقدام نموده است. در انتخاب گنبدها، دقت شده تا انواع گنبدهای انتخاب شده، از نمونه هایی باشند که فرم آنها برای آزمودنیهای ایرانی شناخته شده تر هستند. همچنین برای بررسی تاثیر عواملی مانند نور یا مصالح، سه نوع پیش پرسشنامه توزیع شده است. آزمودنیها ‒ شامل 86 نفر 46) پسر و 40 دختر) و 41) دانشجوی معماری و 45 دانشجوی غیرمعماری) ‒ از بین دانشجویان همه دانشکده های دانشگاه هنر اسلامی تبریز و به روش دردسترس انتخاب شدند و در آزمون رایانه ای که با نرم افزار اپن سسمی، که ویژه این پژوهش طراحی و کدنویسی شده بود، شرکت داده شدند. یافته ها نشان میدهند که به ویژه در گنبدهایی که آوگون داشتند، میتوان رابطه معناداری ( ±260٫0) بین ترجیحات زیبایی افراد و تناسبات ابعاد تشکیل دهنده گنبدها مشاهده نمود. این مقاله نشان میدهد زیبایی گنبدهای ایرانی- اسلامی، ویژگی تصادفی نیست و از قواعد و اصول زیبایی شناسانه مشخص پیروی میکند.

معماری ایرانی- اسلامی، تناسبات هندسی، گنبد، زیبایی شناسی تجربی.