فاطمه ژیان - استادیار دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها

یکی از بحث برانگیزترین مولفه های موثر در جرح و تعدیل راویان، مذهب آنان است. این مسیله که آیا صداقت و ضبط راویان در اعتماد به گفتار آنان کافی است و یا مذهبشان نیز از مولفه های دخیل در جرح و تعدیل آنان است، همواره محل بحث و اختلاف رجالیان بوده است. خلاصه الاقوال به جهت آن که با تنها در فاصله دو قرن پس از اصول اولیه رجالی و به وسیله علامه حلی فراهم آمده است، یکی از پر اهمیت ترین کتب رجالی متاخر شیعیان به شمار می رود. این اعتقاد وجود دارد که علامه در این کتاب روش و طریق واحدی را دربرخورد با راویان غیرامامی در پی نگرفته است؛ به تعدادی از غیر امامیان اعتماد کرده و گروهی دیگر را غیر قابل اعتماد خوانده است. بررسی موردی شرح حال راویان غیرامامی در خلاصهالاقوال نشانگر آن است که بر خلاف این گمانه، علامه حلی شیو های یکسان در مواجهه با راویان غیرامامی در پیش گرفته است. وی به راویانی که اتهام به غیرامامی بودنشان را نپذیرفته، یا امامی بودنشان را مرجح می داند و یا پس از دوره ای انحراف به مذهب امامیه بازگشته اند، اعتماد کرده اما اگر غیرامامی بودن راوی بر علامه محرز شود و وجهی برای غلبه بر این ضعف راوی وجود نداشته باشد، او را غیر قابل اعتماد می داند.

رجال، راویان، جرح و تعدیل، مذهب، غیرامامی، خلاصه الاقوال، علامه حلی.