پژوهشی شمایل نگارانه در تصاویر منسوب به الهه اناهیتا در هنر دوران سلوکی و پارتی

اردویسور اناهید پارسی میانه و اردوی سور اناهیتای اوستایی از ایزدان مشهور زرتشتی است. این الهه یک سرود کامل ازیشت ها یعنی آبان یشت را، که یکی از مفصل ترین و کامل ترین سرودهای اوستایی است، به خود اختصاص داده است. کتاب ها ومقالات فراوانی در مورد جنبه های مختلف شخصیت وی نگاشته شده است. با اینکه بسیاری از فرهیختگان حوزه هایاسطوره شناسی، تاریخ، باستان شناسی، تاریخ هنر، تاریخ ادیان و ... این الهه را به عنوان ایزدبانویی شناخته شده در نظر گرفته وپرونده ی پژوهشی این الهه را روشن و مختومه می دانند، اما بررسی انتقادی پرونده ی وی نشان می دهد که هیچکدام ازجنبه های هویتی اش، مانند خاستگاه، کارویژه ی اسطوره ای و آیین ها و مناسک اختصاصی از وضوح علمی برخوردار نیست وتوقف نسبی پژوهش های علمی در مورد وی بیشتر از اینکه ناشی از وثاقت علمی حاصل از تحلیل منابع غنی و منسجم باشد،ناشی از فضای روانی حاکم بر محافل دانشگاهی است. برخی از این پژوهشگران تعدادی از تصاویر زنانه ی مربوط به دوره هایسلوکی (129-132 ق.م.) و پارتی (224 م.- 247 ق.م.) را به عنوان شمایل این الهه شناسایی کرده اند. این مقاله با بهره گیری از رویکرد بافتی در درون باستان شناسی ادراکی، و رویکرد شمایل نگاری در مطالعات تصویر، از منابع کتابخانه ای و موزه ای بهرهگرفته، با بررسی تطبیقی و مقایسه ای آثار مذکور در بافت فرهنگی- دینی- هنری ایران و خاورمیانه باستان به راستی آزماییاین انتساب ها پرداخته و به این نتیجه می رسد که تشخیص هویت زنان مذکور به عنوان الهه اناهیتا بر شواهد و اسناد متقناستوار نیست، زیرا شمایل های مذکور که همگی در قلمرو الیماییس (جنوب غرب ایران به مرکزیت شوش) و بین النهرین بهدست آمده اند، در کنار عناصر بومی، ریشه در دو نیروی معنوی مسلط بر آن دو ناحیه در آن روزگار، یکی سنت های آیین ها وسنن دینی بین النهرین و دیگری شمایل نگاری هلنی دارند. به عبارت کلی تر، اساسا در میان آثار هنری دوران سلوکی و پارتیشمایل هیچ زنی را نمی توان به یقین به الهه اناهیتا منسوب کرد.

Keywords:

اناهیتا , پارتی , سلوکی , شمایل نگاری , هنر