مهرداد اکبری گندمانی - استادیار دانشگاه اراک
مهدی رضا کمالی بانیانی - پژوهشگر دوره پسادکتری دانشگاه اراک

شیوه نگرش و رویکرد شاعران و نویسندگان به جهان را در قالب آثار ادبی و از خلال دستگاه بلاغی آنها می توان مشاهده کرد. یکی از عوامل تاثیرگذار در شکل گیری و دگرگونی این دیدگاه و رویکردها تحولاتی است که جهان آنها را، در سطوح مختلف، در بر می گیرد. یکی از ساختارهای مهم دستگاه بلاغی تشبیه است. در این پژوهش تلاش شده است تا نشان داده شود که چگونه ساختارهای تشبیهی بیدل، در پیوند با دیگر، به این مسیله پرداخته شده است که دگرگونی های آشکار و پنهان در این دوره، چگونه افق های انتظار دوره های پیشین را تحت تاثیر قرار داده و گاه به پایه ریزی و شکل گیری افق های جدید منجر شده است. آثار بیدل در این میان به مثابه زمینه ای در نظر گرفته شده است که تا حد زیادی می توان تحولات درونی آنها را به دیگر زمینه ها، از جمله سبک هندی، بسط داد. با بررسی صورت گرفته مشاهده شد که بیدل نه تنها گاه از تشبیهات قدیمی ساختارهایی تازه خلق کرده است، بلکه با ایجاد شبکه های زنجیروار تشبیهی، وفور تصاویر ترکیبی، ساخت تصاویر متعدد با استفاده از چند وجهی بودن واژه ها، تعامل تصاویر مرکزی و حاشیه ای و ... ساختارهایی نوبنا نهاده است. همچنین، پس از بررسی بافت موقعیتی عهد صفوی، بافت زبانی سبک هندی، و ساختارهای رایج تشبیهی در آن سبک، در نهایت به بررسی ساختارهای تشبیهی تازه و ویژگی های آن در اشعار بیدل پرداخته شده است.

ساختارهای تشبیهی، سنت، سبک هندی، بیدل دهلوی