محیا قوچانی - کارشناس ارشد معماری، گروه تحقیقاتی تصمیمگیری هوشمندانه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، شاهرود،ایران
محمد تاجی - استادیار ، دانشکده فنی مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، شاهرود، ایران
مجتبی دربانیان - کارشناس ارشد عمران، گروه تحقیقاتی تصمیمگیری هوشمندانه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، شاهرود،ایران

زمینه و هدف: بدیهی است فضای باز را میتوان در مواقع بحران به عنوان پایگاه های امدادرسانی نیروهای عمل کننده و نیز در صورت امکان برای اسکانهای بزرگ، اضطراری و اسکان موقت مورد بهره برداری قرار دارد. حیاط مرکزی بسیاری از مساجد تاریخی کشورمان در حال حاضر به دلیل اعطای عملکردهای نوین و یا گسترش فضاهای جمعی در حیاط نمونه های باززنده سازی شده با سقفهایی سبک پوشیده شده اند که اغلب دارای جزییاتی ضعیف، اجرایی نامناسب و منظری نازیبا هستند و به دلیل عدم امکان برچیده شدن آسان و سریع، جایگاه و مفهوم معماری درونگرا با حیاطهای باز مرکزی را از بین برده اند.روش: پژوهش حاضر که با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است، سعی دارد به ارایه الگویی جهت برنامه ریزی اسکان موقت پس از بحران با استفاده از تلفیق سیستمهای نوین سازه ای و استفاده از فضای باز مساجد و در نهایت مناسب ترین شیوه اجرایی در جهت اسکان موقت برای افراد آسیب دیده، فراهم آورد. عوامل تاثیرگذار در طراحی این پوشش ها با استفاده از نظرات خبرگان و مقایسه زوجی، اولویت بندی شده و الگوها به صورت نمونه های طراحی پوشش های سبک برای حیاط مرکزی مساجد تاریخی ایران درجداول تحلیلی ارایه میشوند. یافتهها: فضای باز مساجد در زمرهی فضاهای انعطافپذیر قرار میگیرند و علاوه بر نقش درونگرایی و ارتقای حس مکان در شکل گیری خاطرات و برگزاری آیینها و مناسک، اگر سرپوشیده باشند میتوانند عملکرد دیگری نیز داشته باشند و آن، اسکان موقت در زمان بحران است. آنچه در این پژوهش به عنوان پوششهای سبک معرفی شدهاند ساختارهایی میباشند که به صورت الحاقی بر روی حیاط مساجد نصب گردیده و به صورت موقت )قابل گستردن و برچیدن دستی( یا تغییرپذیر )متحرک با تجهیزات مکانیکی( عمل مینمایند و فضای باز مسجد را تبدیل به محلی مسقف برای اسکان موقت میکنند.نتیجه گیری: سادهترین راهکار برای اسکان موقت، ساختمانهایی است که برای قرارگیری و قابل استفاده بودن در مکان و موقعیتهای مختلف، قابل استفاده باشد. انعطاف پذیری به عنوان روشی با قابلیت حمل و نقل و انتقال در یک سازه پایدار، میتواند در ساختار اصلی و پوشش آن در نظر گرفته شود. بنابراین برای فراهم کردن شرایط آسایشی آسیبدیدگان پس از وقوع بحران، حیاط مساجد تاریخی میتوانند استفاده متفاوتی را با توجه به کاربریهای جدید تامین نمایند. این الگوها به کمک تصاویری شماتیک ارایه شده اند و بیشتر نشان دهنده ی طرح کلی ساختاری و هندسی این پوششها میباشند.

سقفهای متحرک، حیاط مرکزی مساجد، اسکان موقت، شرایط بحران