علم کاربردی(۵): کاربردهای بالفعل (/بالقوه) و آگاهانه(/غیر آگاهانه) علم

باسمه تعالی

ملاحظه (6): گزاره های علمی دارای دو گونه از کاربردها (ی بالفعل و بالقوه) هستند

با توجه به این که «کاربردی بودن» در زمره ویژگی های ذاتی علم معرفی گردید(در یادداشت های قبلی بحث آن آمد)، لازم می آید بین دو دسته اصلی کاربردها در حوزه گزاره های علمی از هم تفکیک قائل شویم

الف. کاربردهای بالفعل؛ این کاربردها مبتنی بر حصول نتیجه تحقیق علمی است. به این معنا که با اتمام فرآیند تحقیق ، امکان استفاده از این کاربردها فراهم است. البته عملیاتی شدن این کاربردها، می تواند متفاوت باشد؛ به این معنا که «زود بازده» و یا «دیر بازده» باشند؛ اما آن چه که مهم است،در هر دو حالت مزبور، یکی از فرآورده های اتمام تحقیق،«همین کاربردها» هستند و نحوه و زمان فعال سازی آن ها تابع شرایط است. 

ب. کاربردهای بالقوه؛ در این کاربردها،حصول نتیجه تحقیق به معنای فراهم آمدن «امکان» استفاده از کاربردها نیست؛ بلکه لازم است تا مبتین بر نتایج تحقیق صورت گرفته پژوهش های دیگری انجام شود تا «کارکردهای» مزبور قابلیت اجرایی پیدا نمایند. با این تفسیر این پژوهش های علمی، شرط لازم (و نه کافی) در برای رسیده به کاربرد موردنظر ارزیابی می شود. 

با ین توضیح مشخص می شود که «کاربردی بودن علم» در هر دوحالت بالا قابل فهم و تایید است.

ملاحظه (7). گزاره های علمی دارای دو گونه از کاربرها(ی آگاهانه و ناآگاهانه) هستند.

به منظور تایید هرچه بیشتر این ادیده که کاربرد ذاتی علم است؛ توجه به ,عنصر «آگاهی» نزد محققا نیز مهم است. از این منظر می توان دو گونه از کاربرد را از هم تمییز داد:

اول. کاربردهای آگاهانه؛ که دلالت بر مواردی دارد که محقق نسبت به آن ها تفطن داشته و به عنوان هدف تحقیق دنبال می نماید. این کاربردها به نوبه خود دو دسته هستند:

الف. کاربردهایی که در طرح اولیه تحقیق و در قالب اهداف به آن ها اشاره می شود.

ب. کاربردهایی که در طرح اولیه تحقیق حضور ندارند، اما در جریان تحقیق محقق به آن ها رسیده و در دستور کارش قرارمی دهد.

دوم. کاربردهای غیرآگاهانه؛ که دلالت ب مواردی دارد که محقق نه در ابتدا و نه در جریان تحقیق مدنظر ندارد؛ اما با اتمام تحقیق و تولید علم، رخ می نمایند. این کاربردها نیز می توانند به دو دسته تقسیم شوند:

الف. کاربردهایی که دیگر محققان بر اساس یافته های علمی ما به آن ها تفطن پیدا می نمایند.

ب. کاربردهایی که خود محقق به آن ها دست یافته و در قالب نتایج طرح خود می آورد.

همه این احتمالات می توانند در کوتاه یا بلند مدت رخ دهند و معنای این سخن آن است که هر یافته علمی، بهر حال بنوعی دارای کاربرد مهم برای جامعه خواهد بود و این نشان از ان دارد که علم به اقتضای ماهیت علمی اش کاربردی است.