تضمینات قانونی عضویت در سامانه مودیان و اظهارنامه ارزش افزوده

از اقدامات موثر در نظام مالیات ستانی ایران، در اولین گام، الکترونیکی نمودن سیستم مالیاتی و در گام بعدی هوشمندسازی سیستم مالیات ستانی در کشور بوده است که اهداف عالیه ای چون صرفه جویی در زمان، تنزیل هزینه ها، سهولت استفاده، ارائه بهتر خدمت از طرف سازمان، سهولت دسترسی و ایجاد بانک اطلاعاتی دقیق و ... را دنبال می کند. در این راستا سامانه مودیان طراحی شد. قبل از طراحی سامانه مودیان نیز، در قانون مالیات بر ارزش افزوده سابق مصوب 1387، قانون گذار مودیان را مکلف نموده بود که مطابق ترتیبی که سازمان تعیین و اعلام می نماید، اطلاعات درخواستی سازمان و فرم های مربوطه را تکمیل و نسبت به ثبت نام اقدام نمایند. در زمان تصویب قانون آزمایشی و در متن قانون سخنی از سامانه مودیان نبوده است، اما قانون گذار ضمن ماده 22 جریمه عدم ثبت نام مودیان در مهلت مقرر را معادل هفتادوپنج درصد (75%) مالیات متعلق تا تاریخ ثبت نام یا شناسایی حسب مورد؛ علاوه بر پرداخت مالیات متعلق و جریمه تاخیر تصریح نموده است.

به این صورت، مطابق ماده 13 قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب 02/03/1400، پس از راه اندازی سامانه مودیان، همه مشمولان این قانون موظفند به ترتیبی که سازمان مقرر و اعلام می کند، در سامانه مزبور ثبت نام نموده و معاملات خود را در آن ثبت نمایند. در این سامانه به هر مودی مالیاتی یک کار پوشه اختصاص داده می شود. ثبت معاملات (خرید و فروش) در سامانه مودیان، به منزله ثبت در دفاتر قانونی است. چراکه به موجب ماده 4 قانون مارالذکر همه مودیان مشمول این قانون مکلفند حدالکثر تا پایان ماه پس از انقضای هر دوره مالیاتی، کل مالیات و عوارضی را که طی آن دوره به فروش کالا و یا ارائه خدمات توسط وی تعلق گرفته است، پس از کسر اعتبار مالیاتی خود و با رعایت تبصره 2 ماده 4(در معاملات غیرنقدی نظیر فروش اقساطی و اجاره به شرط تملیک و قراردادهای پیمانکاری و مشاورهای، تاریخ تعلق مالیات و عوارض همان تاریخ صدور صورت حساب است؛ لکن مودی با رعایت تبصره فوق مجاز است پرداخت مالیات و عوارض فروش این نوع معاملات را تا زمان پرداخت ثمن معامله توسط خریدار یا مبلغ قرارداد توسط کارفرما، متناسبا، به تاخیر بیندازد و سازمان تا زمان پرداخت مالیات و عوارض فروش این نوع معاملات توسط کارفرما یا خریدار، مودی را مشمول جریمه تاخیر در پرداخت نخواهدکرد. در خصوص معاملات مذکور، تا زمان پرداخت مالیات و عوارض توسط خریدار، اعتبار مالیاتی برای وی از این بابت منظور نخواهد شد.)، و به ترتیبی که سازمان مقرر می کند، پرداخت نمایند.

سامانه مودیان با ایجاد شفافیت و تاثیری که در جلوگیری از فرار مالیاتی خواهد داشت، از اساسی ترین اقدامات سازمان امور مالیاتی است. به این منظور، به جهت استقرار سامانه مذکور و جلوگیری از عدم عضویت برخی در سامانه، قانون گذار تضمیناتی برای آن مقرر نموده است. بر این اساس، به موجب بند «ب» ماده 25 قانون مذکور، قانون گذار، درصورت عدم عضویت مودیان در سامانه مودیان، علاوه بر آن که این اقدام را مشمول بند 3 ماده 274 قانون مالیات های مستقیم (یعنی ممانعت از دسترسی ماموران مالیاتی به اطلاعات مالیاتی و اقتصادی خود یا اشخاص ثالث در اجرای ماده (۱۸۱) این قانون و امتناع از انجام تکالیف قانونی مبنی بر ارسال اطلاعات مالی موضوع مواد (۱۶۹) و (۱۶۹ مکرر) به سازمان امور مالیاتی کشور و وارد کردن زیان به دولت با این اقدام) دانسته، مواد 97 و 230 از قانون مالیات های مستقیم را نیز درمورد مالیات های قانون مالیات بر ارزش افزوده جاری دانسته است.

در ادامه قانون گذار مودیانی که از عضویت در سامانه مودیان امتناع ورزیده اند را، مکلف به پرداخت جریمه ده میلیون (10.000.000) ریال یا دو برابر مالیات و عوارض پرداخت نشده تا پایان ماه پس از انقضای هر دوره مالیاتی، هر کدام بیشتر باشد، و همچنین معادل ده درصد(10%) مجموع مبلغ فروش انجام شده از آن طرق، یا بیست میلیون(20.000.000) ریال، هر یک که بیشتر باشد و محرومیت از اعمال معافیت های مالیاتی، نرخ صفر و مشوق های موضوع قانون مالیات های مستقیم در همان سال مالی، کرده است.

همچنین مورد دیگری که در این زمنیه حائز اهمیت است اشاره قانون گذار در قانون مالیات بر ارزش افزوده ضمن مورد 4 از بند «ب» ماده 26 است که کلیه واحدهای فعال در زنجیره عرضه و کالا و خدمات مربوط به طلا، جواهر و پلاتین را مکلف نموده است که حداکثر تا دو ماه پس از لازم الاجرا شدن این قانون از پایانه های فروشگاهی مورد تایید سازمان استفاده کنند. در غیر این صورت اتحادیه های ذی ربط و اتاق اصناف ایران موظف شده اند که پروانه فعالیت واحدهای مذکور را که بدون استفاده از پایانه فروشگاهی اقدام به فروش کالا یا خدمت می کنند، باطل نمایند که به این سبب نیروی انتظامی نیز موظف است از ادامه فعالیت واحدهای فاقد پروانه جلوگیری نماید.

عدم عضویت در سامانه مودیان، به خودی خود آثاری چون عدم تسلیم اظهارنامه را نیز در پی خواهد داشت. فلذا علاوه بر جریمه های پیش گفته، جریمه های دیگری نیز بر مودیان خاطی بار خواهد شد. یکی از آن ها، عدم تسلیم اظهارنامه خواهد بود. اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده که یکی از مهم ترین اظهارنامه ها به شمار می رود، غفلت مودیان نسبت به آن، آثاری جد در پی خواهد داشت. البته قانون گذار در ماده 14 به درستی این مورد را پیش بینی نموده است که اگر سازمان در مهلت مقرر در قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان نتواند سامانه مودیان را مستقر کند، مکلف است رسیدگی به اظهانامه مودیان بعد از اتمام مهلت مزبور به سازمان تسلیم می شود، صرفا به میزانی که در تبصره ماده 14 آمده است، محدود نموده و سایر اظهارنامه ها را بدون رسیدگی قبول نماید. مع الوصف عدم تسلیم اظهارنامه در قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده مصوب 02/03/1400 بدین شرح است:

به موجب بند «الف» ماده 36 قانون مالیات بر ارزش افزوده، عدم تسلیم اظهارنامه، جریمه ده میلیون (10.000.000) ریال یا دو برابر مالیات و عوارض پرداخت نشده تا پایان ماه پس از انقضای هر دوره مالیاتی، هر کدام که بیشتر باشد، خواهد بود. لازم به ذکر است که این جریمه علاوه بر جریمه مذکور در بند «ب» ماده (22) قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان (یعنی معادل ده درصد(10%) مجموع مبلغ فروش انجام شده از آن طرق، یا بیست میلیون (20.000.000) ریال، هر یک که بیشتر باشد و محرومیت از اعمال معافیت های مالیاتی، نرخ صفر و مشوق های موضوع قانون مالیات های مستقیم در همان سال مالی) است که مودی به دلیل عدم ثبت نام در سامانه مودیان باید بپردازد.

همچنین واحدهای تولیدی، صنعتی، معدنی و خدماتی مکلفند اظهارنامه هر دوره را مطابق نمونه ای که سازمان تعیین می نماید حداکثر تا پایان ماه پس از انقضای دوره، تسلیم و عوارض را ظرف مهلت مزبور به حساب تعیین شده واریز نمایند.

عدم تسلیم اظهارنامه در مهلت های مقرر موجب تعلق جریمهای به میزان ده درصد (10%)عوارض موضوع این ماده می باشد که این جریمه غیر قابل بخشش خواهد بود. لازم به ذکر است که واحدهای عضو سامانه مودیان ملزم به ارائه اظهارنامه موضوع این تبصره نبوده و سازمان به استناد فروش ابرازی آنها در سامانه مودیان، عوارض آلایندگی را وصول می کند.

در قانون مالیات بر ارزش افزوده آزمایشی مصوب 1387 نیز مودیان مالیاتی مکلف شده بودند که اظهارنامه هر دوره مالیاتی را طبق نمونه و دستورالعملی که توسط سازمان امور مالیاتی کشور تعیین و اعلام می شود، حداکثر ظرف پانزده روز از تاریخ انقضاء هر دوره، به ترتیب مقرر تسلیم و مالیات متعلق به دوره را پس از کسر مالیات هایی که طبق مقررات این قانون پرداخت کرده اند و قابل کسر می باشد، در مهلت مقرر مذکور به حسابی که توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی (خزانه داری کل کشور) تعیین و توسط سازمان امور مالیاتی کشور اعلام می گردد، واریز نمایند. این در حالی بود که قانون گذار در تبصره ماده 21، مودیانی که فعالیت شغلیشان کمتر از یک دوره مالیاتی بوده را مکلف به رعایت مورد مذکور دانسته بود. همچنین مطابق تصریح، اشخاصی که بیش از یک محل شغل یا فعالیت دارند را نیز مکلف کرده بود که برای هر محل شغل یا فعالیت به صورت جداگانه اظهارنامه بدهند. همچنین مودیانی که محل ثابت برای شغل خود ندارند، محل سکونت آنان از لحاظ تسلیم اظهارنامه و سایر امور مالیاتی مناط اعتبار ذکر کرده بود.

در مورد کارگاه ها و واحدهای تولیدی، خدماتی و بازرگانی نیز اظهار شده بود که اگر نوع فعالیت آن ها ایجاد دفتر، فروشگاه یا شعبه در یک یا چند محل دیگر را اقتضاء نماید، تسلیم اظهارنامه واحد مطابق دستورالعملی است که توسط سازمان امور مالیاتی کشور اعلام می گردد.

النهایه، ضمانت اجرای عدم تسلیم اظهارنامه در قانون مالیات بر ارزش افزوده قبل، ضمن بند 5 ماده 22 قانون مارالذکر از تاریخ ثبت نام یا شناسایی به بعد حسب مورد، معادل بیست و پنج درصد (25%) مالیات متعلق علاوه بر پرداخت مالیات متعلق و جریمه تاخیر، بوده است.