واکاوی مسئولیت تضامنی در قانون مالیات بر ارزش افزوده

با آن­ که دیریست مالیات در سیستم اقتصادی کشور وجود دارد، لکن توجه همه ی ارکان و حرکت آن­ ها به سمت رشد اقتصادی و شناخت و بهره برداری بهتر و موثرتر از منابع درآمدی غیرنفتی و هم­چنین افزایش سهم آن­ ها در تامین درآمدها، موجب اصلاح و تصویب قوانین و یا ساختارهای نوینی شده است که طبیعی است نائل آمدن به آن­ ها، بدون وجود تضمیناتی برای دریافت و جلوگیری از فرار از پرداخت آن، غیرممکن خواهد بود. مهم ­ترین و اساسی­ ترین منبع از میان منابع مذکور، مالیات است که در سال­ های اخیر توجه قانون­ گذاران و مسئولان را بیش از پیش به خود جلب نموده است. یکی از انواع مالیات های موجود از مالیات های غیرمستقیم که به­ دلیل ویژگی­ های منحصر به فردش مورد توجه ویژه قرار گرفته، مالیات بر ارزش افزوده است که قانون مجری، قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب ۰۲/۰۳/۱۴۰۰ است.

مالیات بر ارزش افزوده حاصل از مابه­ التفاوت مالیات و عوارض فروش با مالیات و عوارض خرید در یک دوره ی معین می­ باشد. مالیات و عوارض فروش، مالیات و عوارض متعلق به عرضه ی کالاها و ارائه خدمات مشمول مالیات و عوارض توسط مودی در یک دوره ی معین و مالیات و عوارض خرید، مالیات و عوارض متعلق به خرید کالاها و خدمات مشمول مالیات و عوارض برای فعالیت ­های اقتصادی مودی در یک دوره ی معین می­ باشد. قانون­ گذار در قانون فوق الذکر، جهت اجرای احکام مقرر از انواع ابتکارات و ضمانت­ ها استفاده نموده است. یکی از راه­کارهایی که قانون­ گذار هم در قانون مالیات­ های مستقیم و هم در قانون مورد بحث برای ایجاد اطمینان در نظر گرفته، مسئولیت تضامنی است که در نظام های حقوقی، یکی از مهم­ ترین راهکارهایی است که قانون­ گذاران جهت تضمین انجام تعهد یا جبران خسارت به کار می گیرند. مسئولیت تضامنی به معنای تعدد مسئولیت ­ها در پرداخت یک دین در معنی اخص است.

بر این اساس با پرداخت از سوی هریک از مسئولین، ذمه ی تمامی آن­ ها بری می­ شود. هم­چنین پرداخت­ کننده، حق مراجعه به سایر مسئولین به نسبت سهم هر یک را خواهد داشت. از جمله مصادیق مهم مسئولیت تضامنی در حقوق ایران می­ توان به مسئولیت تضامنی غاصبان(ماده ۳۱۷ قانون­ مدنی)، مسئولیت تضامنی امضاکنندگان اسناد تجاری(مواد۲۴۹، ۳۰۹و۳۱۴ قانون ­تجارت)، مسئولیت مدیون و ضامن در ضمانت تضامنی(ماده ۴۰۳ قانون تجارت)، مسئولیت مسئولان انجام تعهد با شرط تضامن(ماده ۴۰۴ قانون­ تجارت) و… اشاره کرد. با توجه به مسائل مطروحه، قانون­ گذار در قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب ۰۲/۰۳/۱۴۰۰ از این نوع ابزار در مواقعی استفاده نموده است که در ادامه به آن ها پرداخته می­ شود.

۱- در زمان انتقال یک واحد صنفی، مسئولیت اجرای کلیه مقررات و تکالیف دوره­ های مالیاتی مربوطه، از جمله صدور صورت­حساب، ثبت معاملات در سامانه مودیان و سایر تکالیف قانونی، تا اتمام انتقال برعهده ی شخص دارنده ی واحد صنفی است و خریدار مسئولیتی در قبال تکالیف واحد صنفی قبل از اتمام انتقال ندارد؛ مگر این­ که به­ موجب سند رسمی این مسئولیت را پذیرفته باشد. در این راستا انتقال دهنده باید حداکثر ظرف ده روز سازمان را نسبت به زمان اتمام فعالیت خود مطلع سازد. در این حالت، به دلیل اهمیت مسئله ی مذکور قانون­گذار تصریح داشته است که در صورت عدم اطلاع و شروع فعالیت توسط مودی جدید، در پرداخت مالیات و جریمه­ ها با وی مسئولیت تضامنی خواهد داشت. (ماده ۲۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب ۰۲/۰۳/۱۴۰۰ وتبصره آن)

۲- به موجب ماده ۲۷ قانون مالیات بر ارزش افزوده: واحد های تولیدی، صنعتی، معدنی و خدماتی آلاینده که به تشخیص سازمان حفاظت محیط­ زیست، حدود مجاز و استاندارد های زیست محیطی را رعایت نمی­ کنند، در صورتی­ که در مهلت زمانی که توسط سازمان مزبور برای آن­ها تعیین می­ شود، نسبت به رفع آلایندگی خود اقدام ننمایند، براساس معیارهایی نظیر شدت، مدت، نوع و مکان آلایندگی با نرخ های نیم درصد (۵/۰% )، یک درصد (۱%) و یک ونیم درصد (۵/۱%)، به ماخذ فروش کالا یا خدمات، مشمول عوارض سبز می­ شوند. این حکم در مورد کلیه ی واحدهای آلاینده، اعم از واحد های معاف و غیرمعاف، صادراتی و واحد های مستقر در مناطق آزاد تجاری- صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی جاری است. در ادامه در تبصره ۲ ماده مذکور بیان شده است که در صورتی­ که واحدهای موضوع این ماده، در قبال اخذ کارمزد مشخص از اشخاص نسبت به تولید اقدام نمایند، درآمد این واحدها ناشی از تولید مذکور، با پنج برابر نرخ های مذکور در صدر این ماده مشمول عوارض سبز می­ شود. همچنین لازم به ذکر است شرکت­ هایی که در زنجیره تولید بنزین و سوخت هواپیما، نفت سفید، نفت کوره، نفت گاز، گازطبیعی و برق فعالیت می­ کنند، از شمول حکم این تبصره مستثنا شده اند.

قیمت فروش فرآورده به مصرف­ کننده ی نهایی مبنای محاسبه عوارض موضوع این ماده برای شرکت های زنجیره تولید بنزین و سوخت هواپیما، نفت سفید، نفت کوره، نفت گاز، گازطبیعی و برق می­ باشد که شرکت های بالادستی آن­ ها متضامنا مسئول پرداخت عوارض مربوطه هستند.