چهارچوب های کپی رایت محصولات فرهنگی در زمینه فعالیت تهیه کنندگان بخش خصوصی ( بخش دوم )

دانشگاه پیام نور (همه مراکز) 

- اعلان مشخصات

دارا بودن مشخصات یا علامت های خاصی در روی آثار، از شرایط حمایت در کشور جمهوری اسلامی ایران نمی باشد. یعنی به طور کلی لازم نیست، علامت خاصی روی آثار ادبی و هنری درج شود. اما در مورد صفحات یا نوارهای موسیقی و صوتی استثنایی وجود دارد که در ماده 4 قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی (1352) ذکر شده است:

«صفحات یا نوارهای موسیقی و صوتی در صورتی حمایت می شود که در روی هر نسخه یا جلد آن علامت بین المللیpلاتین در داخل دایره و تاریخ انتشار و نام و نشانی تولید کننده و نماینده انحصاری و علامت تجاری ذکر شده باشد».

پس در مورد صفحات یا نوارهای موسیقی و صوتی درج علامت بین المللیpبرای حمایت از آنها الزامی است. برخلاف ایران، در آمریکا اعلان مشخصات از شرایط حمایت از اثر می باشد. صاحب اثر باید حرفCداخل دایره، تاریخ اولین انتشار و نام دارنده حقوق اثر را در کنار آن درج نماید، تا بر اساس قانون کپی رایت آمریکا قابل حمایت باشد. اما با پیوستن آمریکا به کنوانسیون برن(Bern convention, 1886)با توجه به اینکه در کنوانسیون برن اعلان مشخصات از شرایط حمایت نمی باشد، آمریکا قوانین خود را اصلاح نموده است. البته برای آثاری که پس از ماه مارس سال 1989 در آمریکا برای نخستین [بار] منتشر شده اند، اعلان مشخصات اختیاری می باشد. اما همواره درج آن توصیه شده است. زیرا درج اعلان، در واقع نوعی اطلاع رسانی به عموم افراد است که اثر، مورد حمایت است. در صورت عدم درج، کسی که حقوق پدید آورنده را نقض کرده است، می تواند در دادگاه ادعا کند به این که اثر مورد حمایت بوده است، علم نداشته و این امر ممکن است در میزان خسارت تعیین شده از سوی دادگاه تاثیر بگذارد. حال آن که در کنوانسیون جهانی حق مولف ژنو(WCT,1996) درج علامتpبرای آثار صوتی وCبرای حمایت از سایر آثار در نظر گرفته شده است. بنابراین برای حمایت از کپی رایت در عرصه بین الملل، اعلان مشخصات اثر دارای اهمیت است.

- ثبت اثر

ثبت اثر از شرایط حمایت قانونی در ایران نمی باشد. یعنی آثار بدون این که تشریفات ثبت را طی کرده باشند، در صورتی که سایر شرایط را دارا باشند از حمایت برخوردار خواهند بود. ماده 21 قانون حمایت حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان (1348) مقرر می دارد:

«پدیدآورندگان می توانند اثر و نام و عنوان و نشانه ویژه اثر خود را در مراکزی که وزارت فرهنگ و هنر با تعیین نوع آثار، آگهی می نمایند به ثبت برسانند».

از واژه «می توانند» در ماده فوق چنین برمی آید که ثبت اثر در حقوق ایران از شرایط حمایت از حقوق پدیدآورندگان نمی باشد. اما اخذ تاییدیه فنی برای اقامه دعوی، در صورت نقض حقوق نرم افزارهای رایانه ای (1379) لازم می باشد. ماده 9 قانون حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای مقرر می نماید:

«دعوای نقض حقوق مورد حمایت این قانون در صورتی در مراجع قضایی مسموع است که پیش از اقامه ی دعوی، تاییدیه فنی یاد شده در ماده 8 این قانون صادر شده باشد. در مورد حق اختراع، علاوه بر تاییدیه مزبور، تقاضای ثبت نیز باید به مرجع ذیربط تسلیم شده باشد».

در رابطه با تشریفات ثبت اثر در ایران، مطابق آیین نامه اجرایی قانون حمایت حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان (1350)، ثبت اثر طی درخواست نامه چاپی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صورت می گرفت. مرجع ثبت اثر در تهران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و در شهرستان ها ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی بود. این رویه از هفتم شهریور ماه 1381 تغییر کرده است. در حال حاضر ثبت آثار در کتابخانه ملی صورت می گیرد. هنرمندان و مولفان می توانند با مراجعه به کتابخانه ملی و ارایه یک نسخه از اثر خود، نسبت به ثبت اثر اقدام کنند. به همین منظور فرم های ویژه ای بر اساس استاندارد های جهانی برای ثبت آثار تهیه شده است که اجرای این طرح با همکاری معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کتابخانه ملی ایران انجام می شود.

اشکالی که در مورد این شرط وجود دارد این است که ثبت اثر از شرایط الزامی برای حمایت از حقوق پدید آورنده نمی باشد. هر چند که ثبت اثر، مالکیت پدید آورنده را بر اثر اثبات نمی کند، اما عمل ثبت، اماره شناسایی مالک است و در هنگامی که حقوق مادی و اخلاقی او در معرض تجاوز قرار می گیرند، در مقام اثبات ادعای او در دادگاه مفیده بوده و اثر شکلی دارد. ضمن آن که در موارد ثبت و تودیع اثر، می تواند مبنای انتشار اثر و مدت حمایت قانونی به حساب آید و در استیفای حقوق مادی او موثر باشد. (Hart, 2004: 154)

پس، ثبت اثر موجب می گردد تا تشریفات رسیدگی راحت تر طی شود، چون ثبت اثر به نام پدید آورنده، اماره شناسایی مالک اثر می باشد. به عنوان مثال اگر شخص «الف» اثر عکاسی خود را ثبت نموده باشد و از شخص «ب» به دلیل انتشار و توزیع آن عکس بدون اجازه وی شکایت نماید و شخص «ب» ادعا کند که «الف» مالک آن اثر نمی باشد، چون اثر ثبت شده است، دادگاه آن را اماره ای بر مالک دانستن شخص «الف» می داند. در نتیجه بار اثبات این امر که ثبت اثر معتبر نیست برعهده شخص «ب» قرار می گیرد.

*برگرفته از مقاله : بررسی تاثیرات نقض قوانین بین المللی کپی رایت محصولات فرهنگی و هنری در ادامه فعالیت های تهیه کنندگان بخش خصوصی نوشته نوید دهقانی

محل انتشار: ماهنامه علمی-تخصصی مطالعات میان رشته ای هنر و علوم انسانی، دوره: 2، شماره: 14