تحریرالشام و انحلال هلال شیعی

مقدمه

هلال شیعی که در دوران بشار اسد، سوریه را نیز در برمیگرفت، اکنون در پی تغییر حکومت در سوریه و سرنگونی بشار اسد، این هلال دچار تغییر و بحران شده است. گروه تحریرالشام که حکومت جدید در سوریه را در دست دارد، برخلاف بشاراسد، به دنبال ایجاد روابط با اسرائیل می باشد. این امر به خودی خود، جوابی برای خروج سوریه جدید از گروه مقاومت می باشد.

موضع حکومت جدید در سوریه نسبت به ایران و اسرائیل

گروه تحریرالشام که از جبهه النصره به وجود آمده است، پیش از مستقل شدن در گروه القاعده قرار داشت. این گروه به سرکردگی ابومحمد الجولانی در سال ۲۰۱۶، روابط خود را با القاعده قطع کرد و خود را به نام جدید هیئت تحریرالشام (HTS) معرفی کرد که با هدف فاصله گیری از القاعده و جلب حمایت بیشتر از گروه های محلی و بین المللی بود. این گروه در هشتم دسامبر 2024، دمشق را فتح کرد و با استقبال مردم رو به رو شد.

گروه تحریرالشام پس از به دست گرفتن قدرت در سوریه، برای اداره این کشور یک دولت موقت تشکیل داد. این گروه از طریق دولت موقت سوریه به رهبری محمدالبشیر، مواضع خود نسبت به سایر کشورها را اعلام کرده است. تحریرالشام که تا پیش از این با جمهوری اسلامی ایران در جناح بشار اسد می جنگید، در حال حاضر خواستار ایجاد روابط با ایران مبتنی بر اصول دیپلماتیک، احترام متقابل به حاکمیت دو کشور و عدم مداخله در امور داخلی دو کشور می باشد. جمهوری اسلامی ایران نیز اعلام کرده است روابط با سوریه را به شرط ایجاد یک نظام سیاسی فراگیر با شرکت همه اقوام و مذاهب سوری، می پذیرد.

همچنین این دولت خواستار ایجاد روابط با اسرائیل است. با تشکیل حکومت جدید در سوریه، همزمان اسرائیل تاسیسات نظامی در این کشور را مورد هدف قرار داده است. در پی این امر، رهبران جدید سوریه این عمل اسرائیل را واکنشی طبیعی اعلام کردند. همچنین مروان، فرماندار جدید دمشق، اعلام کرد: سوریه نمی خواهد به دنبال درگیری با اسرائیل باشد. مروان گفت: ما هیچ ترسی از اسرائیل نداریم و مشکل ما با اسرائیل نیست. ما نمی خواهیم در چیزی که امنیت اسرائیل یا هر کشور دیگری را تهدید کند، دخالت کنیم. همچنین فرماندار گفت: اسرائیل ممکن است در آغاز احساس ترس کرده باشد. بنابراین کمی پیشروی کرد، کمی بمباران شد و همچنین علاوه بر حملات اسرائیل به تاسیسات نظامی، بخش هایی از بلندی های جولان را نیز به تصرف خود درآورده است و نگرانی هایی در مورد الحاق در سوریه ایجاد کرده است. مروان این ترس اسرائیل را طبیعی خواند.

مروان پا را فراتر گذاشت و از ایالات متحده خواست تا در تقویت گفتگو بین سوریه و اسرائیل نقش ایفا کند. او با تاکید بر تمایل به آشتی گفت: مردمی وجود دارند که خواهان همزیستی هستند. آن ها صلح می خواهند، آن ها خواهان اختلاف نیستند.

با اعلان دولت موقت سوریه، مبنی بر میانجیگری امریکا میان سوریه و اسرائیل، این امکان وجود دارد که سوریه نیز مانند مصر و اردن برای باز پس گیری مناطق اشغالی خود، با اسرائیل وارد پیمان صلح شود و روابط خود را با اسرائیل عادی سازی کند.

انحلال هلال شیعی

واژه « هلال شیعی » که اولین بار توسط عبدالله دوم پادشاه اردن مطرح شد، نشان دهنده خطر قدرت گیری شیعیان در منطقه بوده است. این هلال دربرگیرنده نقاط شیعه خیز در خاورمیانه است که تشکیل آن می تواند به قدرت شیعه در منطقه افزوده و همچنین سبب تشکیل یک سد دفاعی برای جمهوری اسلامی ایران شود. این هلال تا پیش از حکومت جدید در سوریه شامل کشورهایی چون جمهوری اسلامی ایران، سوریه، عراق و لبنان می شد اما اکنون با سقوط دولت اسد سوریه از مدار این هلال خارج شده است.

سوریه در دوره بشار اسد نقش متحد جمهوری اسلامی ایران در مقابل اسرائیل را ایفا می کرد. این کشور راه اتصال زمینی برای حمل سلاح و نیرو از خاک ایران به مرزهای اسرائیل بوده است. از این جهت با شروع جنگ داخلی در سوریه در سال 2011، جمهوری اسلامی ایران به دولت اسد کمک های نظامی و اقتصادی کرده است تا بتواند دولت اسد را به عنوان یک متحد حفظ کند. فروپاشی حکومت اسد به معنای شکست جمهوری اسلامی ایران در پروژه صهیونیسم ستیزی بوده است. در نهایت در هشتم دسامبر 2024، دمشق توسط گروه تحریرالشام بدون مقاومت از سوی ارتش سوریه طی 11 روز تصرف شد و حکومت بشار اسد در این کشور پایان یافت.

حکومت جدید سوریه با اعلان ایجاد روابط با اسرائیل، هرگونه راه اتصال جمهوری اسلامی ایران از مرزهای سوریه به اسرائیل را قطع کرده است و این به معنی از دست رفتن بخشی از هلال شیعی است. اعلان برقراری روابط از سوی حکومت جدید با اسرائیل، نشان می دهد که سوریه از گروه مقاومت خارج شده است. خروج سوریه از گروه مقاومت، این گروه را به دو تکه تقسیم کرده است و سبب عدم دسترسی گروه ها به یک دیگر شده است. این گروه که صهیونیسم ستیزی یکی از اصول اساسی آن است، اکنون با بحران هویت مواجه است.

موضوع دیگری که باید به آن پرداخت، موازنه قدرت در خاورمیانه است. جمهوری اسلامی ایران پیش از بحران به وجود آمده در گروه مقاومت، از طریق این گروه نوعی بازدارندگی در مقابل اسرائیل و امریکا را برای خود ایجاد کرده بود و همچنین از طریق این گروه به اعمال قدرت در خاورمیانه می پرداخت. خروج سوریه از گروه مقاومت و تغییر در هلال شیعی، درواقع سبب برهم خوردن موازنه قدرت جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه شده است. درحالی که اسرائیل به دنبال نزدیکی به کشورهای حاشیه خلیج فارس برای ایجاد یک موازنه علیه جمهوری اسلامی ایران است، از دست رفتن سوریه به عنوان متحد جمهوری اسلامی ایران، سبب برهم خوردن موازنه قدرت علیه جمهوری اسلامی ایران شده است.

با توجه به قدرت رسیدن ترامپ در امریکا و موضوع تحریم های جدید و یا گزینه نظامی علیه ایران و همچنین تنگ کردن حلقه محاصره ایران از سوی اسرائیل؛ این امکان وجود دارد که جمهوری اسلامی ایران برای حفظ موازنه قدرت خود، به سمت ساخت سلاح هسته ای برای ایجاد بازدارندگی برود.

نتیجه گیری

تشکیل حکومت جدید در سوریه همراه با تغییرات در سطح روابط بین المللی این کشور خواهد بود. مهمترین تغییر در روابط این کشور حداقل در خاورمیانه را می توان خروج از جبهه مقاومت دانست که می تواند فصل جدیدی از روابط را با کشورهای دیگر برای سوریه باز کند. اما برای آینده هلال شیعی می بایست منتظر تصمیمات و عملکرد جدید رهبران گروه مقاومت بود، اینکه آیا تغییراتی در شکل هلال صورت خواهد گرفت و یا اینکه از شکل هلال خارج خواهد شد. اگر شکل جدیدی برای این گروه در نظر گرفته نشود، سبب از بین رفتن این گروه خواهد شد. در پی از بین رفتن هلال، بهترین گزینه برای جمهوری اسلامی ایران برای حفظ موازنه قدرت خود، داشتن سلاح هسته ای خواهد بود.