"سیر تحول قوه مقننه در ایران از دوران باستان تا جمهوری اسلامی: بررسی تاریخی، شخصیت های تاثیرگذار، نهادهای قانون گذاری و چالش های پیش رو"

23 دی 1403 - خواندن 5 دقیقه - 113 بازدید

سیر تکاملی قوه مقننه در ایران
با تمرکز بر تحولات تاریخی، شخصیت های تاثیرگذار و نهادهای قانون گذاری می پردازم. این تحولات از دوران باستان تا نظام جمهوری اسلامی را در بر می گیرد.


۱. دوران باستان: نخستین اشکال قانون گذاری
در ایران باستان، قانون گذاری تحت تاثیر حکومت های متمرکز و پادشاهی بود. کوروش بزرگ (۵۳۰ قبل از میلاد) با صدور منشور کوروش، یکی از نخستین اسناد حقوق بشر در تاریخ، پایه هایی برای قانون گذاری عادلانه را بنا نهاد. در دوران هخامنشیان، قوانین بر اساس فرمان های شاه و سنت های زرتشتی تنظیم می شد.

- نمونه عینی: منشور کوروش به عنوان یک سند تاریخی، نشان دهنده توجه به حقوق افراد و عدالت است.


۲. دوران اسلامی: شریعت و حکومت
با ورود اسلام به ایران، قوانین بر اساس شریعت اسلامی و فقه تنظیم می شد. در دوران خلافت عباسی و حکومت های محلی مانند سامانیان و آل بویه، قوانین توسط علما و فقها تفسیر و اجرا می شد. در این دوره، نهادهای قانون گذاری به شکل امروزی وجود نداشتند.

- نمونه عینی: خواجه نظام الملک، وزیر سلجوقی، در کتاب سیاست نامه به تنظیم قوانین حکومتی بر اساس اصول اسلامی و عرفی پرداخت.


۳. دوران قاجار: آغاز تحولات قانون گذاری مدرن
در دوره قاجار، به ویژه پس از شکست های نظامی ایران از روسیه، نیاز به اصلاحات قانونی و اداری احساس شد. امیرکبیر با ایجاد نهادهای مدرن مانند دارالفنون، گام هایی برای نوسازی نظام حکومتی برداشت. اما نخستین تلاش ها برای ایجاد قوه مقننه در دوران مشروطه شکل گرفت.

- نمونه عینی: انقلاب مشروطه (۱۲۸۵ هجری شمسی) منجر به تشکیل مجلس شورای ملی شد که اولین نهاد قانون گذاری مدرن در ایران بود.


۴. دوران مشروطه: تاسیس مجلس شورای ملی
با پیروزی انقلاب مشروطه، قانون اساسی مشروطه در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی تصویب شد و مجلس شورای ملی به عنوان نخستین قوه مقننه مدرن ایران تاسیس گردید. این مجلس متشکل از نمایندگان مردم بود و وظیفه تصویب قوانین را بر عهده داشت.

- نمونه عینی: میرزا حسن خان مشیرالدوله (پیرنیا) و سید حسن تقی زاده از شخصیت های برجسته این دوره بودند که در تدوین قوانین و تقویت مجلس نقش داشتند.


۵. دوران پهلوی: تحکیم قوه مقننه
در دوران پهلوی، مجلس شورای ملی به عنوان نهاد قانون گذاری ادامه یافت، اما تحت تاثیر قدرت مطلقه شاه قرار داشت. در این دوره، قوانین مدرن تری در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و قضایی تصویب شد.

- نمونه عینی: محمد مصدق، نخست وزیر ایران در دهه ۱۳۳۰، از چهره های تاثیرگذار در تقویت نقش مجلس و دفاع از حقوق مردم بود.


۶. انقلاب اسلامی و تاسیس مجلس شورای اسلامی
پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، نظام جمهوری اسلامی ایران تاسیس شد و قوه مقننه با نام مجلس شورای اسلامی شکل گرفت. این مجلس بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی، وظیفه تصویب قوانین را بر عهده دارد و نمایندگان آن توسط مردم انتخاب می شوند.

- نمونه عینی: آیت الله سید محمد بهشتی و آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی از شخصیت های تاثیرگذار در تدوین قانون اساسی و تقویت قوه مقننه پس از انقلاب بودند.


۷. دوران معاصر: تحولات اخیر قوه مقننه
در سال های اخیر، مجلس شورای اسلامی به عنوان نهاد اصلی قانون گذاری، نقش مهمی در تصویب قوانین مرتبط با مسائل اقتصادی، اجتماعی و بین المللی ایفا کرده است. همچنین، شورای نگهبان به عنوان نهاد نظارتی، بر تطابق قوانین با شرع و قانون اساسی نظارت می کند.

- نمونه عینی: علی لاریجانی، رئیس سابق مجلس شورای اسلامی، از چهره های تاثیرگذار در تقویت نقش مجلس در سال های اخیر بود.


منابع معتبر برای مطالعه بیشتر:
1. "تاریخ مشروطه ایران" توسط احمد کسروی
2. "قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران" (تدوین شده در سال ۱۳۵۸ و اصلاحات بعدی)
3. "تاریخ مجلس در ایران" توسط حسن امینی
4. "زندگی و مبارزات آیت الله بهشتی" توسط محمدحسین صفارهرندی


این سیر تکاملی نشان می دهد که قوه مقننه در ایران از دوران باستان تا امروز، تحولات بسیاری را پشت سر گذاشته و به نهادی مدرن و دموکراتیک تبدیل شده است.