معرفی منابع خاکستری

منابع خاکستری (Gray Literature)، راهی برای اشاعه اطلاعات، دانش و تخصص است که از فرآیندهای پژوهشی حمایت میکند و اطلاعاتی را ارائه می نمایدکه در بیشتر منابع متعارف یافت نمی شود. با توجه به ماهیت خاص این منابع به نظر می رسد، وجود آن ها تقویت کننده پیشرفت اجتماعی و اقتصادی ملل و حرکت بی وقفه به سوی جامعه علمی است. هر منبع اطلاعاتی که پس از تدوین وارد بازار نشر نشود، در زمره منابع خاکستری به شمار می رود. منابع خاکستری، منابع خاصی هستند که برای اهداف و مخاطبان ویژه ای ایجاد و به صورت محدود تکثیر می شوند.

این منابع اسنادي ناپايدار و نامرئي هستند و درفهرست ناشران، كتابفروشان و كتابخانه ها ديده نمي شوند و رديابي آن ها با مشکلاتی همراه است. اکثر این منابع داراي اطلاعات مرتبط و مهمي هستند به نوعي غيررسمي توليد و دانش بشري را ذخيره و منتقل می نمایند. منابع خاكستري در كليه سطوح دولت، دانشگاه، صنعت و تجارت به صورت چاپي يا الكترونيكي اما بدون نظارت ناشران تجاري توليد مي شوند. اين منابع شامل پايان نامه ها،‌گزارش كميته ها، خبرنامه ها، گزارش هاي فني، دولتي، تحقيقاتي، گزارش هاي سفر، مقالات همايش ها، نامه هاي الكترونيكي، بحث هاي مجازي، وب سايت ها و نظاير آن ها مي باشند.

در دوازدهمین کنفرانس بین المللی ادبیات خاکستری در سال 2010 به جمع بندی زیر رسید: "منابع خاکستری به انواع مختلفی از اسناد اطلاق می شود که در سطوح مختلف دولتی، دانشگاهی، تجاری و صنعتی به صورت چاپی یا الکترونیکی تهیه شده است و تحت قوانین کپی رایت محافظت می شود و دارای کیفیت لازم برای جمع آوری و نگهداری توسط کتابخانه ها و منابع سازمانی است ولی تحت کنترل ناشران نیست. بنابراین هدف اصلی از تهیه این گزارشها، انتشار آنها نیست."

این منابع به راحتی از طریق مجاری معمول و ناشران قابل دسترس نیستند اما غالباً بکر و جدید هستند. اطلاعات این نوع از منابع معمولاً در منابع کتابشناختی قابل دسترس نیست و نمیتوان آنها را از کتاب فروشان یا از طریق اشتراک دریافت کرد. باید توجه داشت که بین منابع زودگذر (ephemera)  مثل یک تحقیق کلاسی دانشجو با منابع خاکستری تفاوت وجود دارد. منابع زودگذر ارزش حفظ و نگهداری ندارند در حالی‌ که این گونه منابع ارزش این کار را دارند.

انواع مختلف ادبیات خاکستری شامل موارد زیر است:

• انواع گزارشها
  • گزارشهای سالانه (Annual report)
  • گزارش تحقیقاتی (Research Report)
  • گزارش فنی (Technical Reports)
  • گزارش پروژه (Project Report)
• مستندات دولتی
• مطالعات ارزیابی ها
• و ...

مطالعاتی که در قالب قراردادهای مطالعاتی توسط جمعی از پژوهشگران و یا یک مرکز پژوهشی انجام می شود به عنوان گزارش فنی شناخته می شود. گزارشهای فنی، از منظر حجم و کیفیت مطالب با مقالات علمی کنفرانسها و ژورنالها متفاوت است. مقالات علمی عموما از 5 الی 15 صفحه، توسط اساتید و دانشجویان تهیه می شود که شامل استخراج از پایان نامه یا بر اساس موضوع مورد علاقه می باشد. در مقابل گزارشهای فنی عمدتا به صورت سفارشی و بر مبنای نیازهای یک سازمان و در مقابل پرداخت کلیه هزینه های مطالعه توسط یک گروه پژوهشی و یا شرکتهای دانشی (مشاور) انجام می پذیرد و در راستای ارائه راه حل برای مشکلاتی است که سازمان سفارش دهنده در پی رفع آن می باشد.