بررسی جبر و اختیار در دیوان حافظ

جبر و اختیار یکی از مباحثی است که از دیرباز تاکنون مورد ارزیابی و نقد قرار گرفته است. شاعران از جمله کسانی هستند که آثارشان تجلی گاه جبر و اختیار به عنوان یکی از مهم ترین مباحث کلامی است. حافظ یکی از شاعرانی است که آراء وی درباره ی این موضوع وی را در زمره ی افرادی قرار داده است که نمی توان او را جبری مطلق و یا اختیارگرای صرف دانست. اشعار وی هم از جبر انسان در مقابل تقدیری که در ازل برای وی رقم زده شده است و هم از اختیاری که به انسان داده شده ، تا به جایگاهی که با همت و تلاش می تواند بدان برسد صحبت می کند. وی را نمی توان پیرو معتزله و یا اشاعره دانست به گونه ای که رد پای هر دو مکتب در کلامش به چشم میخورد و این امر ناشی از تردیدی است که نسبت به هر دو مکتب اشاعره و معتزله در وی است. این پژوهش میکوشد تا با توج6ه به اشعار خواجه درباره ی دیدگاه وی به مقوله ی جبر و اختیار، هم عقاید جبری و هم دیدگاه اختیار گرای وی را مشخص ساخته و علت گرایش حافظ به هر دو مکتب را آشکار سازد.

Keywords:

حافظ , اشاعره , معتزله , جبر , اختیار.