بررسی میزان آلودگی ژنوتیپ های مختلف گل محمدی (Rosa damascena Mill.) به آفات مهم آن در مناطق مختلف کشور

شته گل سرخ (Macrosiphum rosae)، زنجرک گل سرخ (Edwardsiana rosae)، سوسک شاخک بلند گل سرخیان (Osphranteria coerulescens)، جوانه خوارسبزگل محمدی (Eucnaemidophorus rhododaetylus)، زنبور برگ خوار ثانوی رز (Allantus viennensis) و زنبورچوب خوار رز (Ardis brunniventris) از آفات مهم گلستان های گل محمدی کشور محسوب می گردند. با توجه به محدودیت کاربرد ترکیبات شیمیایی برای محیط زیست و بویژه روی گیاهان زینتی و دارویی، استفاده از سایر شیوه های کنترل سازگار با طبیعت باید مد نظر قرار گیرد. برای این منظور طی سال های 1393تا 1389 میزان آلودگی 40 ژنوتیپ گل محمدی به عوامل مهم خسارت زای آن در شرایط طبیعی سه منطقه اکولوژیک کشور (خراسان رضوی، آذربایجان غربی و چهار محال و بختیاری) بررسی گردید. ژنوتیپ های گل محمدی درقالب طرح بلوک های کامل تصادفی در ایستگاه های تحقیقات ساعتلوی ارومیه، ایستگاه طرق مشهد و ایستگاه جهار تخته در شهرکرد کاشته شدند. نمونه برداری از شته و زنجرک گل سرخ با شمارش تعداد این حشرات در واحد برگ مرکب، شمارش تعداد شته و زنجرک موجود در 15-10 سانتی متری انتهای شاخه و نیز شمارش تعداد شته یا زنجرک ریخته شده به داخل سینی سفید انجام شد. ترجیح تخم ریزی زمستانه زنجرک گل سرخ روی 22 ژنوتیپ گل محمدی انجام شد. یکی ازشاخه های (به طول 30 سانتی متر) درختچه های کاشته شده در هر یک از کرت های آزمایشی بطور تصادفی انتخاب گردید و توسط آستین توری محصور گردید. در اردیبهشت سال بعد تعداد زنجرک های موجود در داخل آستین های توری شمارش و ثبت گردید. میزان تخم ریزی بهاره ی زنجرک گل سرخ روی ژنوتیپ های مختلف در اردیبهشت سال 1384 و با شمارش تعداد تخم ها در واحد نمونه انجام گرفت. میزان تخم ریزی سوسک شاخک بلند گل سرخیان با تمام شماری تعداد تخم های گذاشته شده روی هر یک از بوته ها تعیین گردید. همچنین تعداد شاخه های آلوده به لارو این آفت نیز شمارش و ثبت شد. برای ارزیابی میزان آلودگی ژنوتیپ ها به پروانه جوانه خوار سبزگل محمدی و نیز زنبور چوب خوار رز، درصد شاخه های آلوده در هر کرت آزمایشی تعیین گردید. برای ارزیابی میزان خسارت زنبور برگ خوار ثانویه رز، دو برگ مرکب از هر یک از جهت های شمالی، جنوبی، غربی و شرقی و سه برگ مرکب از مرکز هر درختچه به طور تصادفی انتخاب شد. سپس درصد برگ خورده شده لاروها در هر کرت آزمایشی محاسبه گردید. در ایستگاه ساعتلو در ارومیه، تفاوت معنی داری در سطح 5 درصد بین ژنوتیپ ها از نظر تراکم شته گل سرخ، زنجرک گل سرخ، زنبورهای برگ-خوار ثانویه رز و زنبور سرشاخه خوار رز وجود داشت. مقایسه ی میانگین داده ها نشان داد ژنوتیپ های 12، 40، 22 و 16 دارای کمترین تعداد شته گل سرخ بودند. کمترین تراکم تخم ریزی زمستانه زنجرک گل سرخ روی ژنوتیپ های 1، 12، 16، 22، 10 و 14 ثبت گردید. تغذیه ی لاروهای برگ خوار ثانویه ی رز روی ژنوتیپ های 25 و 40 کمترین، ولی روی ژنوتیپ 19 بیشترین بود. کمترین میزان آلودگی به زنبورسرشاخه خوار رز روی ژنوتیپ های 29، 13، 14، 17، 18، 30 و 7 ثبت شد. در ایستگاه طرق مشهد، تفاوت معنی داری ( در سطح 5% ) بین ژنوتیپ های از نظر تراکم شته گل سرخ ثبت گردید. بیشترین تراکم شته گل سرخ روی ژنوتیپ های 25، 5 M ، 19، 6، 11و26 و کمترین میزان آن روی ژنوتیپ های 22، 27، 18 و 3 بود. میانگین تخم های گذاشته شده زنجرک گل سرخیان روی ژنوتیپ های مختلف، تفاوت معنی داری را در سطح 5% نشان داد. بیشترین تخم ریزی زمستانه زنجرک گل سرخیان روی ژنوتیپ 2 و کمترین میزان آن روی ژنوتیپ های 27 و20 به ثبت رسید. بیشترین میزان تخم گذاشته شده سوسک شاخک بلندگل سرخیان روی ژنوتیپ 10 و کمترین آن روی ژنوتیپ های 27 بود. بیشترین میزان آلودگی به لارو آفت نیز روی ژنوتیپ های 3 و 7 و کمترین میزان آن روی ژنوتیپ 15 ثبت گردید. شکارگرهای شته گل سرخ متعلق به خانواده هایCoccinellidae و Chrysopidae بودند. تفاوت معنی داری آماری ( 5 درصد) بین ژنوتیپ ها از نظر تراکم جمعیت حشرات کامل کفشدوزک های شکارگر به اثبات رسید. بیشترین تراکم جمعیت حشرات کامل کفشدوزک های شکارگر روی ژنوتیپ 10 و کمترین میزان آن روی ژنوتیپ های 6 بود. در ایستگاه چهار تخته ی شهرکرد، تجزیه آماری داده ها تفاوت معنی داری را بین ژنوتیپ ها از نظر میزان آلودگی به آفات مهم منطقه نشان داد. ژنوتیپ های36 و 26 دارای بیشترین و ژنوتیپ های 3 و 32 دارای کمترین آلودگی به شته گل سرخ در هر سه روش نمونه برداری بودند. میزان خسارت جوانه خوار سبزگل محمدی روی ژنوتیپ 39 بیشترین و روی ژنوتیپ 32 کمترین بود. میزان تخم ریزی سوسک چوب خوارگل سرخیان در جهات مختلف جغرافیایی از نظر آماری دارای اختلاف معنی داری در سطح 5 درصد بود. ژنوتیپ های 36 و 8 دارای بیشترین میزان تخم ریزی و ژنوتیپ های 3،38 و 4 دارای کمترین میزان تخم ریزی بودند، اما بین تراکم جمعیت حشرات کامل و میزان خسارت لارو ها روی ژنوتیپ های مختلف اختلاف معنی داری وجود نداشت. هم چنین بین میزان خسارت زنبور برگ خوار گل سرخ در فصل بهار اختلاف معنی داری روی ژنوتیپ های مختلف وجود نداشت، اما در فصل های تابستان و پاییز این اختلاف معنی دار بود و ژنوتیپ های 36 در فصل تابستان و پاییز دارای بیشترین خسارت و ژنوتیپ های 3 و 38 دارای کمترین خسارت در فصل های تابستان و پاییز بودند.واژگان کلیدی: گل محمدی، آفات، ژنوتیپ، دشمنان طبیعی