تحلیل عناصر داستانی در رمان «شطرنج با ماشین قیامت»

رویدادهایی تکان‌دهنده‌ای چون جنگ که تاریخ یک ملت را دگرگون می‌کند، بی‌تردید در ادبیات و هنر آن سرزمین نیز تأثیر می‌گذارد. پس از جنگ تحمیلی دهه شصت شمسی، حجم زیادی از رمان‌های جنگ در ایران منتشر شد که برخی از آنها توانستند در جایگاه خوبی در میان خوانندگان و منتقدان پیدا کنند. رمان «شطرنج با ماشین قیامت»، یکی از آثار تمثیلی است که در آن با دوری جستن از خاطره نگاری صرف، تلاش شده است تا خواننده در ورای تقابل‌ها و کشمکش‌های ظاهری بازتاب یافته در رمان، به درک مفاهیم مندرج در لایه‌های زیرین اثر سوق داده شود. این رمان به دلایل مختلف، ازجمله آمیختگی تخیل نویسنده با اسناد تاریخی و خاطرات شخصی، پرهیز از نگاه مطلق و مبلغ گرایانه نسبت به جنگ و مواجهه شعاری با آن، گسترش نگاه اندیشه‌ورزانه به هستی و انسان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است اما بخشی از موفقیت‌های این رمان، ریشه در نحوۀ به‌کارگیری عناصر داستانی در آن دارد. این مقاله بر آن است تا به این پرسش پاسخ دهد که چه عوامل داستانی در اثرگذاری روایی این رمان مؤثر بوده است از این رو تلاش می‌شود و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، چگونگی به‌کارگیری و پیوند عناصر داستانی در آن توضیح داده شود و نحوه شکل‌گیری پیرنگ، کانون روایت، درون‌مایه، شخصیت‌پردازی، گفتگو، لحن، سبک و زبان در آن، مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

Keywords:

ادبیات پایداری , رمان , روایت , عناصر داستانی , شطرنج با ماشین قیامت