تأملی ریشه‌شناختی در خاستگاه و معنای کلمة «مکه»

فرهنگ‌نویسان عرب از دیرباز درخصوص ریشه‏ و معنای کلمة «مکّه» فرضیه‌های گوناگونی را مطرح کرده‌اند که از دیدگاه تاریخی، ریشه‌شناسی و معنی‌شناسی قابل نقد و مناقشه‌ هستند. این مفروضات؛ مانند مکَّ چون زمین آبش را مکیده است یا مکاء بدان سبب که نیایش اعراب جاهلی همراه با سوت کشیدن بوده است؛ اغلب بر اساس نوعی ریشه‌شناسی عامیانه بنا شده‌اند و به دلیل نقل قول‌های مکرر از منابع اولیه، در میان پژوهشگران رواج یافته و به اعتبار رواج و کثرت استعمال، قطعی تلقّی شده و کمتر مورد بازنگری و نقد قرارگرفته‌اند. با توجه به اینکه وجود ساخت‌های بسیار کهن از واژه‌های فارسی دخیل در زبان عربی و متن‌های قدیمی‌تر این زبان؛ ازجمله اشعار جاهلی و مهم‌تر از آن قرآن کریم، نمایانگر ارتباط دیرینة شاخة ایرانی زبان‌های هند و اروپایی با زبان عربی است و با عنایت به اینکه شواهد تاریخی- مانند همجواری و ارتباط ایران با سرزمین‌های آشور و اکد، خاستگاه زبان‌های سامی، و همچنین سلطة سیاسی حکومت‌های ایرانی بر شبه جزیرة عربستان در دورة باستان و میانه- نیز مؤید این حضور است، پژوهش پیش رو می‏کوشد، ضمن بررسی نظر فرهنگ‌نویسان پیشین درخصوص ریشه و معنای کلمۀ «مکه»، با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی، فرضیه ایرانی بودن ریشة این کلمة را در زبان عربی طرح و تبیین نماید. نتیجة این پژوهش نشان می‌دهد که احتمالاً واژة «مکَّه» و ساخت اصیل‌تر آن «بکَّه» واجد ریشة ایرانی و صورت تحول یافته‌ای از کلمة «بغ» یا «بگ» در زبان اوستایی و فارسی باستان و به معنی شهر مقدس یا شهر خداست.

Keywords:

ریشه‏‏ شناسی لغت , معنی‌شناسی , مکه , بغ