سلوک شعر؛ متنپژوهی، همچون عاملی دیگر بر دگرسانیها و دگرخوانیهای شعر حافظ

«شاید در جهان هیچ متنی چون دیوان حافظ نباشد که پدیدآورنده، خود اینهمه تغییر و تبدیل در آن روا داشته باشد». در واقع «عمده اختلافها و نسخهبدلها، کار خود شاعر است که شعر را گامبهگام به سوی کمال لفظی و معنوی پیش برده است». اگر بخواهیم میان وجوه شاعرانگی حافظ یعنی «کمگویی»، «مثلگونگی»، «گسستهنمایی» و نیز «همسانی»های شعر او با پیشینیان و همروزگارانش، پیوندی معنادار برقرار کنیم، این فرضیه که حافظ «مطالعه مکرری در سخنان استوار دیگران» داشته است، قوت میگیرد. برآیند کلی این موارد و نیز اشارات جامع دیوان او، نشانگر متنپژوهی مادامالعمر حافظ است. گاه، نسخهبدلهای شعر او به همانسان در متون ادبی گذشته وجود دارد و گاه، اختلاف نسخهها ناشی از منابع مختلف علمیای است که حافظ بدانها مراجعه و در آنها اندیشیده است؛ گو اینکه ممکن است یکی از عوامل ایجاد این دگرسانیها، همین متنپژوهیهای حافظ باشد. جستجو در «متون پنهان» شعر حافظ، فهم مستندتر ذهن و زبان و تصحیح علمیتر شعر او را ممکن میسازد. تاکنون نسخه ایاصوفیه مورخ ۸۱۳ هق و نسخه خلخالی مورخ ۸۲۷ هق بهعنوان دو نسخه سرگروه و اساس، در تصحیحات معتبر دیوان حافظ مورد توجه خاص بودهاند و عمده اختلافنظر در باب ضبط برتر، با محوریت این دو نسخه شکل گرفته است. با شناسایی و چاپ عکسی نسخه مورخ ۸۰۱ هق که در حال حاضر، کهنترین نسخه شناختهشده کامل دیوان حافظ است، ضروری است ضبطهای این نسخه در قیاس با روایت نسخههای موجود، مورد بررسی انتقادی قرار گیرند