بررسی مسایل فنی و بهره برداری از برخی قنوات استان کرمان

قنات یک سازه سنتی کشور ایران بوده که بدون صرف انرژی و هزینه زیاد به صورت یک سرریز طبیعی آب را به سطح زمین می رساند. در مناطق شرقی کشور که از داشتن رودهای بزرگ و پرآب محروم اند، قنات می تواند نقش مهمی در اقتصاد مردم داشته باشد. بنابراین، توجه به قنات در مناطق شرقی کشور امری ضروری به نظر می رسد. یکی از این مناطق استان کرمان است که در مناطق جوپار، ماهان، بم و نرماشیر و فهرج دارای قنوات زیاد با آبدهی بالا و مادر چاه عمیق می باشد. در این تحقیق مسائل و مشکلات فنی و بهره برداری، نظام تقسیم و توزیع آب، وضعیت الگوی کشت اراضی پایین دست و تغییرات کمی و کیفی آب ۱۵ رشته از قنوات این استان مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج نشان دادند که آبدهی قنوات در دراز مدت دستخوش تغییرات زیاد شده و در دهه اخیر کاهش قابل ملاحظه ای داشته است. این کاهش، مساحت و الگوی کشت مناطق پایین دست را تغییر داده است. در قنوات مورد مطالعه مقادیر متوسط راندمان انتقال آب و ضریب زبری در کانال های انتقال آب از مظهر تا محل مصرف، به ترتیب ۲/۸۱ درصد و ۰۲۴/۰، میانگین بازده کاربرد آب در اراضی پایین دست قنوات ۳/۵۹ درصد و متوسط کارآیی مصرف آب برای محصولات زراعی مانند گندم، یونجه، چغندر، ذرت دانه ای، ذرت علوفه ای و هندوانه به ترتیب ۴۳/۰، ۵۱/۰، ۱/۳، ۶۵/۰، ۷۵/۴ و ۸ و برای محصولات باغی مانند پسته، بادام، خرما، مرکبات و درختان سیاه ریشه به ترتیب ۵۲/۰، ۳/۰، ۶۶/۰، ۱/۱ و ۵۴/۰ کیلوگرم بر مترمکعب به دست آمد. بررسی های انجام شده نشان دادند از مشکلات عمده قنوات عدم تخصیص بودجه لازم برای مرمت و نگهداری، حفر چاه های عمیق در حریم آنها، عدم رعایت مسائل فنی، بهره برداری و نگهداری مناسب است.

Keywords:

Kerman , Qanat , Technical and operational issues , Water used efficiency , کرمان , قنات , مسائل فنی و بهره برداری , کارآیی مصرف آب