بررسی تحولات تعرفه آب زراعی و پیامدهای آن بر مدیریت مالی و مصرف آب و تولیدات زراعی

ایران منطقه ای نیمه خشک و کم آب است، اما ایرانیان با ابداع «قنات» که از شگفتی های خلاقیت انسانی در عصر خود به شمار می رود توانستند به مقابله با این محدودیت طبیعی پرداخته و در خشک ترین مناطق کشور، نظیر یزد و کاشان از مظاهر قنات ها، آب زندگی ساز و حیات بخش را جاری سازند. ارزش آب در ایران تا آن اندازه با اهمیت بوده است که تعدادی از تاریخ نگاران و جامعه شناسان شکل گیری حکومت های بسیار مقتدر و مستبد را با نحوه تامین و توزیع آب مرتبط دانسته اند. هرچند این نظر طرف توجه عموم علمای جامعه شناسی واقع نگردیده است، ولی در هر حال موید این واقعیت بسیار مهم است که قدرتمندان تسلط بر جامعه را بدون سلطه بر منابع آبی نمی توانسته اند تحکیم بخشند. اما ارزش آب به دلیل اهمیت آن در فعالیت های کشاورزی که تا قرن معاصر اصلی ترین فعالیت اقتصادی جامعه به شمار می رفت در پس ارزش زمین های زراعی مخفی بوده و در واقع قیمت نامرعی آن اصلی ترین نقش در ارزش زمین های کشاورزی را داشته است و شاید همین ویژگی موجب گردیده که آب به عنوان منبعی که متعلق به کل جامعه است تجلی یافته و این توهم را پدید آورد که در گذشته آب به قیمت های بسیار نازل در اختیار کشاورزان قرار می گرفته است. اکنون که پیشرفت های علمی امکان تولید انبوه آب به کمک سدها و دیگر تاسیسات مهار و هدایت آب را ممکن ساخته است آن پیوند تنگاتنگ میان آب و زمین سست تر شده، چرا که جایگزین های بسیار اقتصادی تر از کشاورزی نیز برای مصرف آب در سایر بخش های اقتصادی پدید آمده است. البته با توجه به قوانین موجود که تولیت کلیه منابع آبی را در اختیار دولت قرار می دهد طبیعی است که تعیین تعرفه نیز در شرایط انحصاری و توسط دولت انجام می شود و هدف این تحقیق، بررسی تحولات نظام تعرفه آب زراعی می باشد که در چنین شرایطی رخ داده است. در این تحقیق ابتدا، تحولات نظام تعرفه آب از جنبه های قانونی آن مورد توجه قرار گرفته و سپس در یک بررسی موردی در شبکه آبیاری و زهکشی مغان که از بزرگترین شبکه های آبیاری و زهکشی کشور می باشد، تحولات تعرفه و تاثیر آن بر مدیریت مالی، مصرف آب و تولیدات کشاورزی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.