ناپایداری زیست محیطی در خاورمیانه و چالش های سیاستگذاری مدیریتی و فرهنگی: مطالعه مقایسه ای ایران، ترکیه و عربستان

چکیده بررسی دو گزارش اخیر «شاخص عملکرد محیط زیست» دانشگاه ییل که در سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ منتشر شده اند نشان از آن دارد که رتبه کشورهای خاورمیانه در این دو دوره با روند نزولی مواجه بوده است. هدف پژوهش حاضر بررسی دلایل عقبگرد و ناپایداری سیاست های زیست محیطی سه کشور مهم خاورمیانه یعنی ایران، ترکیه و عربستان، در این گزارش ها بوده است. بررسی برنامه های توسعه، سیستم مدیریتی و نظامهای فرهنگی و سیاسی حاکم بر این سه کشور نشان می دهد که عوامل متعددی سبب ناپایداری وضعیت محیط زیست در آنها گردیده است. در برنامه پنجم توسعه ایران و برنامه نهم جمهوری ترکیه، محیط زیست از موقعیت کاملا حاشیه ای برخوردار بوده و جایگاه بسیار مختصری را به خود اختصاص داده است. البته این امر در مورد عربستان سعودی چندان صدق نمی کند. نقش برجسته شخصیتها و نه ساختارها و قوانین در مدیریت محیط زیست  و نیز  قدرت گسترده دولت در این کشورها و در مقابل ضعف و ناکارمدی نهادهای مدنی زیست محیطی از دیگر  مسائلی است که در هر سه کشور سبب عدم بهبود و پایداری وضعیت محیط زیست گردیده است، هر چند وضعیت عربستان در این دو حوزه از دو کشور دیگر وخیم تر است. نفت خیز بودن کشورهای خاورمیانه و یارانه های بالای انرژی نیز منجر به تولید گازهای سمی و آلودگی هوا گردیده است. ایران و عربستان در این زمینه عملکرد ضعیف تری نسبت به ترکیه داشته اند و با ادامه پرداخت یارانه های انرژی، نقش بیشتری در آلودگی محیط زیست دارند.  

Keywords:

ناپایداری محیط زیست , نهادهای مدنی سبز , خاورمیانه , شخصیت گرایی , شاخص عملکرد محیط زیست