واکاوی شناختی - کاربردشناختی جمله های شرطی در زبان فارسی

پژوهش حاضر تحقیقی بنیادی و توصیفی است که داده­های آن عمدتا برگرفته از گفتار محاوره­ای محیط در طول یک دوره سه­ماه بوده است. پس از ضبط و آوانویسی داده­ها، پیکره­ای مشتمل بر حدود سی و پنج جمله شرطی زبان فارسی با روش نمونه­گیری کنترل­شده انتخاب شد و سپس بر اساس رویکردهای شناختی کاربردشناختی، در سه بخش عمده تحلیل و نتایج حاصل شد. در بخش نخست مطالعه، ضمن معرفی چارچوب نظری، سویتسر (۱۹۹۰) درباره وجود روابط سه گانه محتوایی، معرفتی و کارگفتی در جمله­های شرطی، کارایی این چارچوب در تحلیل جمله­های شرطی زبان فارسی را می سنجد. در بخش دوم، انواع خوانش های برگرفته از حرف شرط «اگر» که مشتمل بر خوانش شرط لازم و کافی، خوانش بیانگر مبتدا و خوانش امتیازی بودند معرفی و تبیین می شود. بخش سوم که بر نقش مفاهیم ذهنیت (Langacker, ۱۹۹۰, ۱۹۹۹) و بیناذهنیت (Traugott & Dasher, ۲۰۰۵) در کاربرد جمله­های شرطی تمرکز دارد، نشان می دهد که مفاهیم مذکور چارچوب قابل قبولی را برای فهم بهتر ماهیت فرض انگاری در ساخت های شرطی ارائه می دهد. در­مجموع، علاوه بر تحلیل جمله­های شرطی از یک دیدگاه شناختی جدید، آنچه این کاوش را از بررسی های پیشین متمایز می سازد، بررسی ماهیت جمله­های شرطی سرخود است که در مطالعات محققان زبان فارسی عمدتا مغفول مانده است. در این زمینه نگارندگان با بهره­گیری از چارچوب جدید دستور کلام (Kaltenböck, Heine & Kuteva, ۲۰۱۱; Heine, Kaltenböck  & Kuteva, ۲۰۱۶) نشان می­دهند که چنین بندهایی برگرفته از جمله­های شرطی کامل و با فرایند عضوگیری ساخته شده است که انگیزه این فرایند بیشتر برجسته سازی عناصر موقعیت کلام چون ذهنیت و بیناذهنیت است.    

Keywords:

conditionals , agar , subjectivity , intersubjectivity , hypotheticality , cooptation , واژه­های کلیدی: جمله­های شرطی , اگر , ذهنیت , بیناذهنیت , فرض­انگاری , عضوگیری.