سبک آذربایجان و شعر متافیزیک شطرنج در شعر خاقانی و آبراهم کولی

مقاله حاضر بر آن است تا با بررسی عبارات و استعارات مرتبط با شطرنج و دشواریهای برخواسته از آن در شعر خاقانی شروانی، شاعر بزرگ سبک آذربایجانی قرن ششم هجری، و آبراهام کولی شاعر برجسته مکتب شعری متافیزیک قرن هفدهم میلادی انگلستان نشان دهد که این دو با وجود فاصله مکانی و زمانی بسیاراز یکدیگر در واقع از تمهیدات فکری و شعری مشابهی در ارائه ایده های خود بهره می جستند و با استفاده از استعارات دور از ذهن به ویژه در رابطه با شطرنج به آن چه جامه عمل می پوشانند که ساموئل جانسون، شاعر و منتقد بزرگ قرن هجدهم انگلستان آن را با بیانی مذمت آلود "به یوق در آوردن ناساز ترین عقاید با جبر و زور" می خواند و تی. اس. الیوت، یکی از بزرگترین شعرای مدرنیست معاصر انگلستان و احیا کننده تفکر شعر متافیزیک در قرن بیستم، با خشنودی از آن  به "تلفیق فکر و احساس" یاد می کند. نتیجه کارهر دو شاعر نوعی از شعر است که فکر را به شدت چالش می کشد و احساسات را عمیقا در بر می گیرد. مقاله در بررسی موضوع از مفاهیم الیوتی "یکپارچگی شعور" و "همبسته عینی" و همین طور بررسی مفهومی سبک آذربایجانی شعر و شعر متافیزیک در بافت تاریخی آن بهره می برد.