بررسی اثر کیفیت آب های زیرزمینی بر بیابان زایی دشت مهران

به منظور در نظر گرفتن ابعاد و پیچیدگیهای سیستم های منابع آب، امروزه مدیران و برنامه ریزان جهت رسیدن به تصمیمات بهینه، به استفاده از مدلهای بهینه سازی به عنوان ابزاری کارآمد روی آورده اند. در تحقیق حاضر به منظور بررسی الگوی کشت موجود در دشت همدان - بهار و تدوین سناریوهای مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی از مدل برنامه ریزی خطی و نرم افزار لینگو استفاده شد. این مدل با هدف تعیین الگوی کشت بهینه، تعیین میزان تخصیص بهینه از منابع آب سطحی و زیرزمینی و حداکثر کردن سود حاصل از کشت محصولات تدوین گردید و با توجه به قیود و محدودیتها به اجرا درآمد. به منظور بررسی گزینه های مدیریتی سه سناریو بهینه سازی الگوی کشت در وضع موجود، بهینه سازی الگوی کشت با اعمال محدودیت برداشت از منابع زیرزمینی، بهینه سازی الگوی کشت با تغییر در شیوه آبیاری تدوین و با استفاده از مدل اجرا شد. نتایج بدست آمده از اجرای مدل حاکی از برتری سناریو تغییر شیوه آبیاری نسبت به دو سناریو دیگر می باشد به طوری که میزان آب مصرفی الگوی کشتبرداشت بی رویه از آب های زیرزمینی در مناطق بیابانی و نیمه بیابانی جهت توسعه اراضی کشاورزی، باعث کاهش کیفیت آب های زیرزمینی گردیده است. ازاین رو بررسی تاثیر کاهش کیفیت آب بر پیشروی بیابان امری ضروری است. در این تحقیق با استفاده از شاخص های کیفی آب همچون هدایت الکتریکی، مواد جامد محلول، نسبت جذب سدیم و کلر، به بررسی تاثیر کیفیت آب زیرزمینی درروند بیابان زایی دشت مهران پرداخته شد. بدین منظور، از اطلاعات حاصل از ۹ حلقه چاه کیفی واقع در دشت مهران طی سه دوره زمانی (۸۳-۱۳۸۰، ۸۷-۱۳۸۴ و ۹۱-۱۳۸۸) استفاده شد. با استفاده از مدل IMDPA و نرم افزار ۹.۳ArcGIS ابتدا با وزن دهی به لایه های اطلاعاتی، ارزش هر لایه را در شاخص موردنظر دخالت داده و تاثیر آن بر بیابان زایی مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نقشه های تهیه شده از بین شاخص های مورد بررسی کیفیت آب زیرزمینی، شاخص هدایت الکتریکی تاثیرگذارترین شاخص در افزایش شدت بیابان زایی منطقه است. بر اساس این شاخص در طی دوره های زمانی مدنظر بر شدت بیابان زایی منطقه افزوده شده به طوری که در دوره پایانی ۴۷‎/۱۴ درصد منطقه در طبقه بیابان زایی شدید قرار گرفته است. همچنین نقشه بیابان زایی بر اساس شاخص های کیفی آب زیرزمینی در طول این دوره ها نشان می دهد که حدود ۷۲ درصد منطقه در طبقه بیابان زایی کم و ناچیز قرار دارد.

Keywords:

آب زیرزمینی , دشت مهران , هدایت الکتریکی , کیفیت آب , بیابان , IMDPA