شناخت ماهیت رزین سندروس در متون علمی کهن

سابقه و هدف: سندروس به عنوان رزین درختی، از گذشته در طب اسلامی مورد توجه بوده و از آن در درمان سوء بینایی، بازکردن برونش ­ها، تسکین دندان­درد، پرکردن دندان های فاسد، درمان چاقی، درمان بواسیر، رفع اسهال خونی، درمان وز گوش و امثال آن، یاد شده است. بسیاری از دانشمندان علوم طب و جواهرشناسی قدیم ویژگی های این ماده شامل خصوصیات ظاهری، شیمیایی و محل استحصال آن را شرح داده و آن را با موادی همچون کهربا قیاس کرده­اند، اما اختلافات فراوانی در شرح آنها نسبت به همدیگر دیده می شود. در منابع جدید استحصال رزین سندروس را از گونه ­ای از تیره کاج به نام Tetraclinis articulate Vahl. در شمال آفریقا و به ویژه مراکش منحصر کرده اند و گونه دیگری را در استرالیا به نامCalitris Quadrivalvis Vent. معرفی کرده اند که رزین آن به نام سندروس استرالیایی شناخته می ­شود. هدف این پژوهش شناخت دقیق سندروس در منابع کهن علمی و تطبیق آن با رزین های مشابه امروزی و تدقیق علمی آن است. چرا که ضرورت به کارگیری صحیح ماده، شناخت دقیق آن است. مواد و روش ­ها: روش تحقیق در این پژوهش توصیفی– تحلیلی بوده و داده ­های حاصل از مطالعات اسنادی در متون کهن و جدید براساس منطق تطبیقی، مورد نقد و تحلیل قرار گرفته­اند. یافته­ ها: آنچه در متون کهن به نام سندروس یا سندرک یاد شده است متفاوت از سندروس یا Sandarac امروزی بوده و در واقع سندروس در گذشته به دست ه­ای از رزین­ های دی­ترپنویید شامل کوپال زنگبار، کلوفان (راتیانه) و سندروس گفته می­شد که به لحاظ جغرافیایی، منشا و ساختار شیمیایی با همدیگر متفاوت هستند و به نام گونه­ های مختلفی از سندروس در متون کهن علمی معرفی شده ­اند. نتیجه گیری: در فرهنگ عربی قدیم، کلمات خاص و متمایزی برای نامیدن کوپال و سندروس وجود ندارد و تنها در منابع اخیر کوپال را معادل سندروس بلوری ذکر کرده ­اند و از همین طریق نیز این واژه­ ها وارد فارسی شده ­اند. این دو رزین دارای نام علمی، منشا، جغرافیای انتشار و ساختار شیمیایی متفاوتی هستند، اما در منابع کهن همه به نام سندروس معرفی شده ­اند.

Keywords:

Sandarac , Copal , Zanzibar Copal , Colophony , Ratyaneh , Tetraclinis articulata Vahl , Old scientific texts. , سندروس , کوپال , کوپال زنگبار , کلوفان , راتیانه , Tetraclinis articulate Vahl. , متون کهن علمی.