چندمعنایی در ترکیب های دارای ساخت [X be-VPRES]: تحلیلی در چارچوب نظری صرف ساخت

هدف این مقاله بررسی ساخت ترکیبی [X be-VPRES] در زبان فارسی از دیدگاه انگاره­ی صرف ساخت است. این پژوهش پدیده­ی چندمعنایی را در ساخت مورد نظر بررسی کرده است، طرحواره­ ی این ساخت و همچنین زیرطرحواره­ های آن را مشخص می­ کند، و همچنین ساختار سلسله­ مراتبی این ساخت را در واژگان فارسی­ زبانان بررسی خواهد کرد. داده ­های پژوهش از فرهنگ بزرگ سخن (۱۳۸۱) گردآوری شده­ اند و در مواردی با لغت نامه­ی دهخدا (۱۳۹۰) مطابقت داده شده­اند. البته اگر معنای برخی واژه­ ها مشخص نبود، از کتاب ریشه ­یابی تاریخی اصطلاحات فارسی (پرتوی آملی، ۱۳۹۱) نیز استفاده شده است. در مجموع، سی و نه واژه از این استخراج شد که همگی مورد بررسی قرار گرفتند. رویکرد پژوهش حاضر، کاربردبنیاد و ساخت­ بنیاد و بر پایه­ ی انگاره ­ی صرف ساخت است و سعی پژوهشگران در این پژوهش بر آن بود که طرحواره­ ی ساختی و ساخت این واژه­ ها را مشخص نمایند. برای این منظور، معنای واژه­ ها در قالب مثال­ های واقعی از پیکره­ ی زبانی مورد بررسی قرار گرفتند؛ علاوه بر این به رابطه­ ی معنایی موجود بین دو جزء غیرفعلی و فعلی نیز توجه شده است. به کمک این دو مولفه داده­های مورد نظر در پنج گروه معنایی متفاوت طبقه ­بندی شدند. یافته­ های پژوهش نشان داد که این ساخت در زبان فارسی ساختی چندمعناست. این چندمعنایی در سطح ساخت دیده می­ شود، از همین روست که چندمعنایی مورد نظر را ساختی می­ دانیم. با مطالعه­ ی داده­ ها مجموعا پنج معنای کنشگر، بهره­ور، کنش­ پذیر، ویژگی و پذیرنده در این ساخت یافت شد. بررسی این معانی نشان می­ دهد که همه­ ی معانی به دست آمده به نوعی مرتبط با رابطه­ ی موجود بین اجزای ترکیب است. بنابراین، انتزاعی­ ترین یا طرحواره­ای­ ترین معنا در این نوع ساخت را می­ توان «هستار مرتبط با کنش XV» در نظر گرفت که در رابطه ­ای سلسله­ مراتبی بر پنج ساخت دیگر که هر یک معنای مشخص ­تری دارند، اشراف دارد. در واقع، این پنج ساخت زیرطرحواره­ های ساخت انتزاعی بالادست محسوب می­ شوند که برخی ویژگی­ های آن را به ارث می­ برند.

Keywords:

صرف ساخت , ساخت [X be-VPRES] , چندمعنایی ساختی , طرحواره