رهیافت تاریخ نگارانه عباسقلی سپهر در شرح حال حضرت زینب(س) در کتاب ناسخ التواریخ

در طول تاریخ، نوشتن کتاب در موضوع ائمه اطهار(ع)، خاندان پیامبر(ص) و نسب علویان همواره یکی از زمینه های علاقه شیعیان بوده است. با وجود این، نگارش اثری مستقل درباره حضرت زینب(س) با عنایت علما و مولفان برجسته شیعی، حتی در عصر صفوی هم، روبه رو نشد. این مهم تا پایان عصر ناصری به تاخیر افتاد؛ یعنی زمانی که عباسقلی سپهر، از مورخان درباری و نه از طبقه علما، کتاب ناسخ التواریخ زندگانی زینب کبری(س)، معروف به طرازالمذهب را نگاشت. کشف ویژگی های تاریخ نگاری این اثر مسئله این پژوهش است. بر این مبنا، پرسش پژوهش حاضر این است: چرا عباسقی باوجود کوشش در راستای رفع نقیصه های تاریخ نویسی سنتی درباره حیات حضرت زینب(س) موفق نشد از گفتمان تاریخ نویسی کلاسیک فراتر برود؟ نتیجه پژوهش نشان می دهد سپهر در رفع نقص های مربوط به روش سنتی به موفقیت درخور ملاحظه ای دست یافت؛ اما در رفع اخبار متناقض و بیان روایتی یک دست از تاریخ زندگانی حضرت زینب(س) ناکام ماند. علت این امر از یک سو نهادینه بودن سنت تاریخ نویسی کلاسیک در او، مبنی بر نقش ناچیز مورخ در بازسازی گذشته، بود؛ از سوی دیگر، منافع پایبندی به تاریخ نگاری سنتی بود که مقبولیت بیشتری برای کتابش به ارمغان می آورد. مسئله ای که بسیار بیشتر از رفع نقص های این سبک از تاریخ نویسی برای سپهر اهمیت داشت.

Keywords:

حضرت زینب(س) , ناسخ التواریخ , طرازالمذهب , عباسقلی سپهر , تاریخ نگاری سنتی