بازخوانی رویکرد انتقادی تفسیر اجتماعی المیزان

یکی از وجوه قابل اهتمام در علم اجتماعی، رویکرد انتقادی آن است. در علم اجتماعی مدرن که بر معرفت شناسی پوزیتیویستی بنا شده، این مقوله کمتر مورد توجه قرار گرفته است. اما رویکرد انتقادی در کانون اندیشه ورزی اجتماعی متفکران مسلمان قرار داشته که تفسیر اجتماعی المیزان نمونه بارز آن است. این نوشتار رویکرد انتقادی تفسیر المیزان را به عنوان مسئله اصلی خود بررسی نموده است و به این پرسش پاسخ می دهد که المیزان بر اساس چه مبانی و در چه سطوحی اندیشه های انتقادی اش را پی می گیرد. این پژوهش بر پایه روش شناسی بنیادین به عنوان یکی از روش های کلان در پژوهش های اجتماعی شکل یافته است. جمع آوری داده ها از متن تفسیر المیزان نیز با روش تحلیل محتوای کیفی صورت پذیرفته و نشان داده است که المیزان رویکرد انتقادی اش را بر اساس مبانی سه گانه: پذیرش واقعیت نفس الامری مصالح و مفاسد اجتماعی، وحدت توحیدی جوامع و کثرت گرایی روش کسب معرفت اجتماعی تنظیم نموده است و بر اساس آن، بررسی های انتقادی اش را در دو سطح نقد جوامع اسلامی و نقد تمدن و فرهنگ مدرن سازمان داده است.

Keywords:

رویکرد انتقادی , تمدن مدرن , جوامع اسلامی , واقعیت نفس الامری , تفسیر اجتماعی المیزان