بازار وکارکرد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آن در شهرهای بلخ، مرو و نیشابور در دو سده نخست هجری قمری

تاریخچه بازار به عنوان یک مقوله اقتصادی و اجتماعی در تاریخ ایران به دوران باستان به ویژه دوره ساسانیان بر می گردد. بازار در دوره ساسانی در کالبد شهری در قسمت شارستان که مرکز اقتصادی شهر به حساب می آمد قرار داشت؛ اما بعد از ورود اسلام، با توجه به کاهش ارزش اقتصادی شارستان و رشد قسمت ربض شهرها، بازارهای ربض دارای اهمیت بیشتری شدند. بازارهای شهرهای مرو، بلخ و نیشابور خراسان نیز که موضوع مورد مطالعه این مقاله است، در دوره اسلامی در ربض شهر واقع بودند. پرسش اصلی این مقاله به صورت زیر است: کارکرد اقتصادی بازارهای مذکور چگونه بوده است؟ فرضیه نخست بدین­گونه است: مقوله هایی چون رشد شهرنشینی در منطقه خراسان، تولید محصولات متنوع و مازاد نیاز منطقه ای آن محصولات و به تبع آن رشد تجارت و بازرگانی، به کارکرد اقتصادی بازارها رونق خاصی بخشیده بودند. تحقیق حاضر، علاوه بر پرداختن به عوامل موثر در ایجاد این بازارها، و نیز تبیین کارکرد اقتصادی آن­ها در دو سده نخست هجری­قمری، از دو نکته اساسی فرهنگی و سیاسی بازارهای آن منطقه نیز به عنوان تکمله بحث پرده بر می دارد: نخست، پیوند مسجدها و مدرسه­ها با بازار و به تبع آن سکونت برخی از عالمان در این بازارها و نیز نفوذ برخی نحله­های فکری در بازار و در میان تاجران، چهره فرهنگی برخی از این بازارها را منعکس می کند. دوم، مجازات برخی از مجرمان سیاسی در این بازارها نیز موید کارکرد سیاسی آن­هاست، و یا زمانی که بازاریان از سوی حکمرانان منطقه مذکور مورد ستم مالی واقع می­شدند، نقش موثری در تحولات سیاسی ایفا می کردند؛ به گونه­ای که نقش آن­ها در قتل قتیبه­بن­مسلم و نیز روی کار آمدن عباسیان، موید این مطلب است.  

Keywords:

Market(Bazar) , Khorasan , Economy , Cultural , Businessmen , بازار , خراسان , اقتصاد , فرهنگی , بازاریان