نظریه «عشق» در متون کهن عرفانی (براساس آثار دیلمی، غزالی و روزبهانی)

عشق یا محبت، نشانه ای بسیار بدیهی و کیلد معنایی در متون عرفانی است و در هرگونه تحلیل روانشناختی و نشانه شناختی متون عرفانی باید به این واژه که نسبت انسانی و الهی دارد توجه کرد. در تاریخ عرفان و تصوف اسلامی، واژه عشق در طرح تقریبا منسجم و نظام یافته ای سیر و تطور متعالی و رو به کمال داشته است. در سراسر این تحول و تطور، ما شاهد تبیین و تشریح روان شناختی و فلسفی ماهیت عشق هستیم که مبتنی بر شهود و مکاشفات درونی صوفیه و سرشار از اندیشه های غنی و احساسات و عواطف شورانگیز عرفانی است. ما در این مقال، ضمن معرفی کتاب «عطف الالف المالوف علی اللام المعطوف» ابوالحسن دیلمی (ف. ۳۹۱ ه.ق) – که نخستین اثر مستقل و رساله ای تقریبا مفصل در باب سیر تاریخی و تجزیه و تحلیل روان شناختی و فلسفی «عشق» در عرفان و تصوف اسلامی است – از تاثیر این کتاب بر آثار بعد از خود نظری «سوانح العشاق» احمد غزالی (ف. ۵۲۰ ه.ق) و «عبهر العاشقین» روزبهان بقلی شیرازی (ف. ۶۰۶ ه.ق) نیز سخن خواهیم گفت.

Keywords:

احمد غزالی , دیلمی , روزبهان , عشق , محبت