چگونگی کاربرد حاشیه در مفروشات (پرزدار و فاقد پرز) ایران تا ابتدای ورود اسلام

حاشیه به عنوان یک مولفه اصلی در فرش های ایرانی، قابی مصور و تزئینی است که در دورتادور دستبافته تعبیه شده است. حضور و ضرورت استفاده از حاشیه در مفروشات ادوار مختلف تاریخی، نکته قابل تاملی است که می توان بواسطه آن استقلال عناصر ساختاری موجود در ابتدایی ترین نمونه ها را شناسایی نمود. به منظور بررسی حضور حاشیه و چگونگی آن در تولیدات متعلق به ادوار قبل از اسلام می توان پاسخ گویی به دو پرسش زیر را مدنظر قرار داد: اجزای نقوش، ابعاد و اندازه  آن در حاشیه ها با متن مفروشات بررسی شده از چه روابطی با یکدیگر برخوردارند؟ جایگاه حاشیه در قدیمی ترین نمونه ها بالاخص فرش های گره خورده پرزدار چگونه است؟ گردآوری اطلاعات در پژوهش حاضر بر پایه داده های کتابخانه ای بوده و روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است. با مطالعه منابع مختلف نظیر مکتوبات، تصویر فرش های منعکس شده در دیگر هنرها و بررسی معدودی از دستبافته های برجای مانده به نظر می رسد، وجود حاشیه در نمونه های (پرزدار و فاقد پرز) ادوار قبل از اسلام مسجل گردید. تناسبات میان حاشیه و زمینه فرش ها در نوع نقش مایه ها، اندازه و تناسبات موجود در آن نسبت به زمینه بررسی شد؛ جامعه آماری در این پژوهش دستبافته های متعلق به قبل از اسلام است که موارد قابل مطالعه ۶ نمونه پرزدار و فاقد پرز هستند. فرش پازیریک به عنوان قدیمی ترین نمونه، از روابطی بصری و هماهنگی کامل نقش در حاشیه و زمینه برخوردار است و این نکته در تولیدات دوره ساسانی کاهش یافت. تناسبات ابعادی حاشیه و زمینه فرش پازیریک با اصول طراحی امروزین حاشیه در فرش فاصله دارد، اما در نمونه های ساسانی این اصول قرابت بیشتری با قواعد کنونی دارند. کیفیت های بصری در فرش پازیریک می تواند به حضور حاشیه در تولیدات هنری با بن مایه اعتقادی و  فرهنگی اشاره داشته باشد. اما در دوره ساسانی جایگاه حاشیه به میزان یک قاب تزئینی فاقد کیفیت های بصری تقلیل می یابد.

Keywords:

Border , Iranian Carpet , Motif , Dimensions , Proportion , حاشیه , فرش ایران , نقش , ابعاد , تناسب