نسخه شناسی مصاحف قرآنی (۱۶) قرآن کوفی ۴۲۵۱ موزه ملی ایران: منبعی برای شناخت قرائات معروف و شاذ قرآنی

نسخه شماره ۴۲۵۱ موزه ملی ایران از کهن ترین قرآن های کوفی در ایران به شمار می رود که تقریبا تمامی اوراق آن در کنار هم باقی مانده و تاریخ کتابت آن را می توان به سده دوم هجری نسبت داد. این اثر حاوی ۳۲۶ برگ ۱۶ سطری، از جمله وقفیات شاه عباس صفوی بر آستانه شیخ صفی در اردبیل بوده، اما از سال ۱۳۱۶ به موزه ملی ایران انتقال یافته و در آنجا نگهداری می شود، اما تاکنون مطالعه یا پژوهش خاصی درباره آن صورت نگرفته است. مقاله حاضر ضمن معرفی کلی این نسخه کهن قرآنی و بررسی ویژگی های مختلف متنی و هنری آن، نشان می دهد که چند ویژگی در این نسخه وجود دارد که آن را از سایر نمونه های مشابه متمایز می کند: یکم، ترسیم سرسوره های قرینه در صفحه آغازین هر سوره. دوم، ذکر قرائات غیر معروف و شاذ. سوم، اشاره به تک تک مواضع تقسیمات قرآنی (تقسیمات سه بخشی تا ده بخشی قرآن). چهارم، نامگذاری های خاص برای سوره ها از جمله سوره موسی (به جای طه)، سوره سلیمان (به جای شعراء) و سوره داود (به جای ص). از این میان، یکی از ویژگی های خاص این نسخه، ذکر قرائات قرآنی خاص و غیر مشهور است که اصطلاحا آن را شاذ می نامیم. با آنکه اعراب گذاری اصلی نسخه با دوایر طلایی رنگ انجام یافته، کاتب یا اعراب گذار نسخه، با به کارگیری دوایر سبز رنگ در برخی کلمات قرآنی، به قرائت های دیگر نیز اشاره کرده که عموم این قرائات، غیر معروف، و گاه در میان آثار اسلامی ناشناخته اند. به نظر می رسد این شیوه از ذکر قرائات شاذ در بسیاری از قرآن های کوفی در قرن دوم و سوم هجری به ویژه در ایران رواج داشته است. 

Keywords:

موزه ملی ایران , نسخه شماره ۴۲۵۱ , قرآن های کوفی , قرائات قرآنی , قرائات شاذ , تقسیمات قرآنی , تذهیب در قرون نخست