بررسی مفهوم، انواع و جایگاه دیو درنگاره های ایرانی (شاهنامه بایسنقری، طهماسبی، جوکی و رشیدا)

اهریمن به عنوان نیروی منفی و شر در برابر قطب نیکی و خیر همواره در اذهان مردمان ایران باستان بوده است و این تفکر تا به دوران بعد نیز با تفاوت هایی در مفاهیم و معانی سرایت کرده، در زمان اسلام و با استفاده از اشارات قرآن، جنیان مثل دیوان و در داستان ها به جای خدایان، پهلوانان با بدی مبارزه می کنند. موجودات پنداری نیز نقش مهم خود را از دست داده و حضور آن ها محدود به داستان های پهلو انی و قصه های عامیانه می شوند، که بهترین آن ها شاهنامه است. هدف از انجام این مقاله شناسایی دقیقترمفهوم، انواع و جایگاه دیو در نگاره های ایرانی (شاهنامه بایسنقری، طهماسبی، جوکی و رشیدا) و بررسی روند شکل گیری دیو و اهریمن و جایگاه آن در دوران های مختلف، ویافتن تغییراتی است که در نگاره های تصویری دیو در آثار هنری و مکاتب مختلف به وجود آمده است، به سوالات پیشرو پاسخگو می باشیم:۱– منشا وخاستگاه نیروی شر (دیو) از کجاست؟ ۲– تغییرات جایگاهی و مقامی دیوان در نگاره های ایرانی از کجا سرچشمه گرفته است؟ این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و شیوه ی بررسی کتابخانه ای و آرشیوی با استفاده از فیش برداری از منابع مرتبط، برپایه ی ۴ اثر نگارگری از شاهنامه های مذکور گردآوری شده است. نوع بررسی بینامتنیت و شیوه ی تجزیه و تحلیل کیفی می باشد. بر اساس متن می توان چنین نتیجه گرفت که تصاویر بسیاری را در دوره های مختلف بر اساس توضیحات شاهنامه، از دیوها نگارگری کرده اند. همه دارای شکل ظاهری یکسانی اند مانند : چهره، پوشش، زیورآلات و شکل بدن، ولی هریک با توجه به دوره های مختلف هویت خاص آن دوره را به خودگرفته است و این تفاوت ها را باید در کارکردهای اجتماعی، ریشه های فرهنگی ،سلایق سلاطین وقت جست و جو کرد.

Keywords:

نگاره های ایرانی , شاهنامه فردوسی , بایسنقری , طهماسبی , جوکی و رشیدا , مفهوم و جایگاه دیو .