مولفه های تاثیر گذار در ویژگی ها، ساختارو عناصر معماری کاروانسراهای عصر صفویه در اقلیم سرد ایران، از منظر زمینه گرایی مطالعه موردی:کاروانسرای پیام ،کاروانسرای خواجه ملکم وکاروانسرای خواجه نظرعباسی دراستان آذربایجان شرقی.

در معماری بومی ایران، توجه به ویژگی های زمینه و محیط پیرامون همواره مدنظر گذشتگان بوده است، یکی از این ویژگی ها، که در طراحی و ساخت بناها از اهمیت زیادی برخوردار می باشد، توجه به مسائل اقلیمی است. امروزه این مسئله با توجه اصول توسعه پایدار و بالارفتن قیمت انرژی و همچنین ضرورت حفظ و نگهداری منابع طبیعی برای آیندگان، حائز اهمیت بیشتری شده است، در این راستا، توجه به ویژگی های اقلیم زمینه و عوامل سازنده آن نظیر، خورشید،باد،آب و غیره و بهره برداری بهینه و بجا از آن ها که در روش های گذشتگان همواره متداول بوده و موجب صرفه جوئی در استفاده از منابع محدوده انرژی گردیده، به نظر می رسد، امروزه نیز می تواند راه میان بری برای استفاده بهینه از انرژی در بناهای نوین باشد؛ در این پژوهش برای دستیابی به ویژگی های معماری بومی، به ویژه در اقلیم سرد، که می تواند در معماری امروزه مورد استفاده قرار گیرد، از طریق منابع کتابخانه ای ابتدا اقلیم سرد ایران مورد مطالعه قرار گرفته و سپس به تعریف معماری اقلیمی و نقش آن در معماری بومی ایران پرداخته شده است، سپس سه کاروانسرای پیام؛ خواجه ملکم و خواجه نظر عباسی را؛ که هر سه در اقلیم سرد قرار دارند، به روش میدانی و کتابخانه ای و منابع تصویری مورد بررسی قرار داده و با استفاده از روش های آماری، استدالال قیاسی ، نشانه یابی و تشخیص، داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است، بنابراین سئوال اصلی پژوهش عبارت است از؛معماری بومی کاروانسراهای دوره صفوی درراقلیم سرد تا چه میزان دارای ویژگی های اقلیمی می باشد؟با بررسی ساختاری معماری و ابعاد آن، در سه کاروانسرا در سه منطقه دشت، کوهپایه ای و کوهستانی استان آذربایجان شرقی در دوره صفوی، جداول به دست آمده گویای این نکته است که این بناها بیشتر تابع کالبد زمینه هستند تا اقلیم آن البته در کاروانسرای خواجه نظر در جلفا که در منطقه کوهستانی واقع است، توجه به اقلیم به مراتب بیشتر است.