مقاله کوتاه: نردشیر یا نرد شیر چیست؟

شاهنامه متنی منحصر به فرد است که به خاطر کهنگی زبان و فضای سرایش و دایره وسیع واژگانی به خصوص واژگان نادر و خاص گاه کاتبان و مصححان را به چالش کشیده و لغزشگاه آنان گردیده است. در یکی از ابیات شاهنامه در داستان هنرنمایی زال نزد منوچهر بیت زیر آمده است: بینداخت و بگذاشت بر نرد شیر هم اندر تگ اسپ یک چوبه تیر البته این بیت در طبع های دیگر عموما به جای وجه نردشیر یا نرد شیر، وجه مانوس«نره شیر» را مضبوط داشته اند. سوای این بحث که وجه اصح کدام یک از وجوه مسطور در نسخه هاست، گزارش و شرح شاهنامه پژوهان از این وجوه و به تبع آن از این بیت نیز ناصواب نمودار گردیده است. تمام ناسخان و مصححانی که وجه نره شیر را برای متن و شرح خود اختیار کرده اند، از یک نکته زبانی مهم مغفول مانده اند و آن اینکه «شیر» در معنای حیوان درنده با یاء مجهول قرائت می شده و شعرای متقدم آن را با «تیر» که با یاء معلوم بوده است، قافیه نمی کردند. حتی کسانی که نرد شیر را اختیار کرده و شیر را در معنای بزرگ یا نشانه ای از شمایل شیر در میدان سوار پنداشته اند، نیز همین خطا را کرده اند، زیرا به هر روی واژه قافیه را شیر مفروض داشته اند. نردشیر همان شیردار یعنی درختی (دار) که شیر (صمغ و شیره) دارد که نمونه هایی چون شجر الملحب، لبنی و حلیب در ذیل آن می گنجد. این درخت در داستان سیاوش نیز آمده و به غلط به سبزنرد گشتگی یافته-است.

Keywords:

شاهنامه , وجه اصح , نره شیر , نردشیر , نردسبز