تنبیه کودک در فقه اسلامی

خداوند متعال برای تربیت انسان جهت میل به اهداف متعالیه اش شیوه های نابی دارد که یکی از آن شیوه ها،تشویق و تنبیه در مقابل فضایل و رذایل اخلاقی است.تمامی آیات قرآن کریم در رابطه با بهشت و جهنم، تبشیر و انذار و پاداش و کیفر متضمن همین شیوه تربیتی است.از اصول مهم در تعلیم و تربیت اسلامی نیز تشویق و تنبیه می باشد و این دو اصل به عنوان امری مسلم در تربیت اسلامی و در فرهنگ دینی و روانشناسی شناخته و پذیرفته شده است.در روش پرورش اخلاقی کودک و نوجوان از نظر تعالیم اسلامی،محبت و ترحم و مدارای با آنها به عنوان سازنده ترین و موثرترین عامل تربیتی وتنبیه به عنوان آخرین ابزار تربیتی معرفی شده است.حقوق کودکان یکی از مهمترین حقوق انسانی است زیرا در سایه آن، کودکان می توانند حضوری مفید و کارساز در اجتماع داشته باشند. ولی متاسفانه نه در سطح قوانین داخلی کشورهای اسلامی و نه در سطح بین المللی تا قرن بیستم هیچگونه قانون مدونی در این زمینه نوشته نشده است.کنوانسیون حقوق کودک نیز در مواردی با قوانین اسلامی هماهنگی ندارد چرا که با تنبیه اطفال در مواقع ضرورت میتوان آنها را از کجروی ها بازگرداند و در جهت ساختن شخصیت سالم کودکان و نوجوانان اقدام نمود. همچنین از منظر حقوقی، ماده ۴۹ قانون مجازات اسلامی می گوید : اطفال در صورت ارتکاب جرم مبرا از مسیولیت کیفری هستند و در تبصره دو این ماده آمده است که هر گاه برای تربیت اطفال بزهکار تنبیه بدنی ضرورت پیدا کند تنبیه باید به میزان مصلحت باشد . این تبصره بیانگر تعزیر اطفال بزهکار را به دو دسته تقسیم کرده اند: دسته اول از سن شش تا دوازده سالگی. در این دوره اگر جرمی از او سر بزند تادیب او خفیف خواهد بود. دسته دوم از سن دوازده سالگی تا سن بلوغ که در این دوره از شعور و آگاهی بیشتری برخوردارهستند و می توان تا حدی مسیولیت جزایی برای آنان قایل شد . تصمیمات شدید تری در نظر گرفته شده است . از تسلیم به اولیا با اخذ تعهد به تادیب و حسن اخلاق طفل تا اعزام به کانون اصلاح و تربیت از سه ماه تا یک سال و یا از شش ماه تا پنج سال .از سوی دیگر فقه امامیه برعکس بسیاری از نظریه پردازان علوم حقوق و روان شناسی تنبیه کودک را به طور کلی ممنوع نکرده است. بلکه با توجه به شرایطی خاص، ممنوعیت آن را برداشته است. قاعده عمومی در تنبیه کودک حرمت است و تنها در شرایطی خاص این قاعده عمومی استثناء می پذیرد. موارد استثناء تنبیه کودک در تحت دو عنوان کلی تعزیر و تادیب می باشد. هر چند بیشتر قریب به اتفاق فقها در تنبیه بدنی کودک این دو عنوان را تفکیک نکرده اند اما از آنجا که در برخی موارد خاص به آن اشاره نموده اند از این رو تفکیک این دو عنوان ضروری به نظر می رسد چه اینکه موارد، حکم، شرایط و بسیاری از لوازم این دو عنوان با هم متفاوت است و ثمرات عملی قابل توجهی در تفکیک این دو عنوان وجود دارد.علاوه بر این از آنجایی که فقها به طور مبسوط به این بحث نپرداخته اند بسیاری از ضوابط و شرایط تنبیه بدنی کودک از جمله موارد، کیفیت، مرحله، افراد تنبیه کننده و مانند آن در کتب فقهی بررسی نشده است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.

Keywords:

تنبیه کودک , فقه اسلامی , حقوق